Birazoku

İşlenmesi gereken konular var. Herkesin ele almadığı, ele aldığında ise kırıp döktüğü hassas konular. Ve sorular, cevap bekleyen hayati sorular. Sorulması ertelenen cevabı yuvarlanan sorular.
İşte “Siyasi Fetvalar” bu çekinceli sorularla onların sorumlu ve cesurca cevapları.

SİYASİ FETVALAR
Davet ve devlet üzerine diyaloglar
Dr. Muhammed b. El-Muhtar Eş-ŞANKITİ

Muhammed b. El-Muhtar Eş-ŞANKITİ
Araştırmacı-yazar Muhammed b. El-Muhtar Eş-Şankıti, 1968 yılında Kuzey Afrika ülkelerinden Moritanya’da dünyaya geldi.
1981 yılında Kur’an-ı Kerim ezberini tamamlayarak icâzet aldı. Küçük yaştan itibaren Moritanya’nın tanınmış alimlerinden fıkıh, fıkıh usulü ve nahiv gibi dersler aldı.
1989 yılında Şeriat Fakültesi’nden mezun oldu. Uzmanlık alanı olarak Fıkıh ve Fıkıh Usulü’nü seçmişti. 1994’te başka bir fakülteden Arapça-Fransızca-İngilizce tercüme diploması sahibi oldu.
Amerika’nın Alabama eyaletindeki Güney Kolombiya Üniversitesi’nde iş idaresi üzerine master yaptı.
Teksas Tech Üniversitesi’nde doktora programını tamamlayan Şankıti, “Haçlı Savaşları’nın Sünni-Şii İlişkileri Üzerindeki Etkisi” konulu doktora tezini hazırlamaktadır.
Katar’ın başkenti Doha’da Katar Eğitim ve Öğretim Kurumu’na bağlı İslami Araştırmalar Fakültesi’nde araştırma koordinatörü olarak çalışmakta olan yazar, uzmanlık alanı fıkıh ve siyaset olmasına rağmen aynı zamanda iyi bir şairdir ve İslam edebiyatıyla da yakından ilgilidir.
1997-1998 yıllarında Yemen’in başkenti Sana’daki İman Üniversitesi’nde tefsir ve nahiv dersleri verdi. Aynı dönemde Yemen Stratejik Araştırmalar Merkezi’nde araştırma görevlisi olarak çalıştı.
Yazarın bugüne kadar yayınlamış eserlerinden bazıları şunlardır:
– Sudan’daki İslâmî Hareket: Hareket’in Stratejik ve Teşkilatlanma Görüşüne Giriş
– Sahabe Arasındaki Siyasi Anlaşmazlıklar: Şahısların Konumu ve İlkelerin Üstünlüğü Hakkında Risale
– Siyasi Fetvalar: Davet ve Devlet Üzerine Diyaloglar
– Tekfir ve Teşhire Sapmadan Hasan Turabi’nin Görüşlerini Tartışmak
– Yönetim İnşası ve Uygulamasında Siyasi Sünnet
Muhammed b. El-Muhtar Eş-Şankıti’nin El-Cezire, İslamonline, Alasr gibi ünlü sitelerde çoğunluğu Arapça ve bir kısmı İngilizce olmak üzere yaklaşık 120 makalesi yayınlanmıştır. Bu makalelerden bazıları Türkçeye de çevrilmiştir.

“Sevgi ve merhameti sonsuz Allah’ın adıyla.”

SUNUŞ
İşlenmesi gereken konular var. Herkesin ele almadığı, ele aldığında ise kırıp döktüğü hassas konular. Ve sorular, cevap bekleyen hayati sorular. Sorulması ertelenen cevabı yuvarlanan sorular.
İşte “Siyasi Fetvalar” bu çekinceli sorularla onların sorumlu ve cesurca cevapları.
Siyasi fetvalar tüm soruların ayrıntılı cevaplarını vermeyebilir. Fakat şunu veriyor, pratik sorularımız ve sorunlarımız nelerdir? Gündemlerimiz ve gündem dışımız nedir? Öncelikler fıkhı nedir? Hayatın içinden sorular ve yaşadığımız sorunlar. Bütün bunların gerçekçi tespiti, gerçekçi ve dengeli cevabı…

Eser bir mülakat (diyalog) şeklinde olduğu için sorular fazla, cevaplar ise sınırlı tutulmuştur. Burada maksat, sorulara ve sorunlara basiretle dikkat çekmek, gerekli ilgiyi uyandırmak, kuşatıcı ve dengeli bir yaklaşım sunmaktır; yoksa tüm değinilen konuların detaylı incelenerek sunulması değil. Ancak ilgi duyan okuyucular için ayrıntılı cevaplara dipnotlarla atıflar yapılmıştır.
Şankıti’nin gerek klasik kaynaklara gerekse çağımız eserleri ve olaylarına vukufiyeti sayesinde, berrak bir düşünce ve keskin bir zeka ile harmanlayarak ortaya koyduğu bu eser ve makalelerini de en kısa zamanda yayına hazırlıyoruz.
O zaman daha iyi görülecektir ki Şankıti, ülkemiz düşünce dünyasına kazandırılması gereken büyük bir değer. Belki de O, silkelenmelere vesile olacak; birçok şey sorgulanacak duruş noktaları ve bakış açıları değişecektir.

Yayıncı

– “Selefi düşüncenin doğum sancısı” başlıklı makalenizde, selefi düşünceyle ilgili bir takım tespitlerinizden bahsettiniz. Benim sorum ise şu: Sizce, bu doğum sancısının sonucu ne olacak?
İşaret ettiğiniz makalenin ana fikri şudur: Selefilik bugün derin dönüşümlere şahit olmaktadır. Selefilerden ve diğer İslamcılardan İslam davetçileri ve bilinçli insanlar bu dönüşümleri gereği gibi nasıl değerlendireceklerini bilseler, bunun uyanış üzerinde büyük bir etkisi olacak ve İslami alan yeni bir kan ve yenilenen bir canlılıkla desteklenecektir.
Bu doğum sancısının sonucunun ne olacağına gelince, sonuçta ne olacağını en iyi Allah bilir. Fakat işlerin ne yönde seyredeceği -bence- başkalarından daha çok bizzat selefilerin kendilerine bağlıdır. Onlar tarihin esiri olmaktan kurtulabilirlerse ve ümmetin hâlihazırdaki problemlerine eğilebilirlerse gelecekte olumlu rol oynayacaklar. Değilse, tarih onları da sayfaları arasına dürecektir.
Bahsettiğiniz makalede ben şu sonuca ulaştım: “Nasıl ki İranlılar sonuçta Emevilerden başka düşmanları olduğunu fark edeceklerse, Selefiler de sonuçta kendilerinin – ve İslam’ın– Mutezile, Eş’ariler, Mürcie, Şia ve Sufiler ile mücadele etmekten daha büyük meydan okumalarla karşı karşıya olduğunu fark edeceklerdir. İslami uyanışın bugün, çağının sorunlarını yaşayan insanlara ihtiyacı vardır. Geçmişin sözleri, ıstılahları, savaşları ve münakaşalarına takılıp çağından uzaklaşanlara değil.” Bu, hâlâ savunduğum bir sonuç. Fakat tarihin esaretinden kurtulmaktan kastım, tarihi yok saymak değil, bilakis ona sahip olmaktır. Bu ise, başlı başına başka bir konudur.

– İslami hareketlerin hizipçilik mantığıyla ve düşüncesiyle gerçekleştirdiği davet ve ıslah faaliyetlerinin imani, fikri ve ahlaki açılardan geniş insan topluluklarını etkileyememe gibi büyük olumsuzluklara yol açtığını düşünüyor musunuz?
Hizip kelimesinin dilde ve şeriatta işaret ettiği birçok anlam vardır. Şeyhulislam İbni Teymiyye’nin de belirttiği gibi, hizip kelimesinin bizzat kendisi övülmez ve kötülenmez.
Bilakis nispet edildiği şeye ve hedefine göre değerlendirilir. Tüm Müslümanlar bağlılığı yok edecek veya zayıflatacak şekilde belirli bir cemaate bağlılık anlamındaki hizipçilik ise, İslam mesajının toplum üzerindeki etkisini olumsuz olarak etkileyecek ve ıslahatçılar ile ümmetin geneli arasında surlar inşa edilmesine yol açacak tehlikeli bir olgudur.
Faaliyet bakımından mevcut cemaatlerin en iyisi olduğunu düşünerek belirli bir cemaat içerisinde İslam için çalışmak; bununla birlikte tüm Müslümanlarla bağını korumak, onlara yardım elini uzatmak ve onlarla dayanışma içinde olmak ile diğer Müslümanları dışlayıp sadece o cemaate bağlı kalmak, ümmetin diğer mensuplarına karşı sürekli şüpheyle ve taassupla yaklaşmak aynı şeylar değildir.
Dikkat edilmesi gereken bir nokta da şudur: Siyasi faaliyetin ve davetin her birinin kendine has mantığı vardır. Birincisine, galip gelme mantığı hakimdir; ikincisine ise insan kazanma mantığı hakimdir.
Davet ve eğitim faaliyetleri, davetçi aynı görüşte olsun ya da farklı görüşte olsun, insanların geneline açık olmalıdır.

-Olayların ve gelişmelerin İslami hareketi büyük ölçüde geride bıraktığını düşünmüyor musunuz? Demek istiyorum ki, İslami hareket olayı yakalayıp onunla etkileşime giren çerçeve olmaktan çıkmıştır. Bağımsız İslamcıların ve İslami sahaya ve harekete hakim olan genel İslami faaliyetin gerilemeye başladığını düşünmüyor musunuz?
Bazı İslami hareketlerin derin bir liderlik ve örgütlenme krizi yaşadığını düşünüyorum . İslami hareketler bu metot geriliğinin türünde olmasa da farklılık göstermektedir.
Bu örgütlenme ve planlama geriliğinin Batı toplumlarının kendilerine sunduğu bilimsel tecrübeye rağmen Batı’da ikamet eden bazı İslamcıların aklına hâlâ hakim olması şaşılacak bir durumdur.
Amerika’nın bir kentinde, İslami bir heyetin kuruluş konferansında bulundum. Konferansı düzenleyenler, heyet yönetiminin ömür boyu yönetimde kalmasında ve yönetim için yeniden seçime imkân tanınmasında ısrar etmişlerdi. Sanki Stalin’in devletinde yaşıyor gibiydiler.
Bu düşünceler ortamında, ümmetin hareketten daha önde olmasında şaşılacak bir durum yoktur. Bağımsız İslamcılar, bazen organize hareket mensuplarından daha aktif ve etkili olabilmektedirler. Hareket; ya yönetir ya da ayak bağı olur. İkisinin arasında bir konum yoktur. Fakat bu, cemaat faaliyetinden alıkoyma olarak algılanmamalıdır. Ben, Allah’ın elinin cemaatle birlikte olduğuna inanıyorum. Burada kastettiğim, kullanılan mekanizmaların ve icraatların mutlaka gözden geçirilmesi gerektiğidir. Daha güzele ve daha iyiye ulaşma ümidiyle, çağdaş siyasi ve idari devrimin bizlere sağladığı pratik kültürden mutlaka yararlanmak gerektiğidir. Bu konuyu, “Müslüman Kardeşler’deki Liderlik Krizi” başlıklı makalemde ele almıştım.

– İslami hareketlerin hükümetlerle ilişkilerini nasıl değerlendiriyorsunuz? Hükümetlere karşı takındıkları tavır, bu aşamada takınılması gereken en uygun tavır mı?
Hükümetlerle ilişki, mekan şartlarına bağlı görece bir konudur. Bununla ilgili, bütün İslami hareketlere uygun olacak teorik kalıplar belirleme imkânı yoktur. Bu, öne süremeyeceğimiz büyük bir iddiadır. Aynı şekilde; araçlara genel ve süreklilik arz eden bir hüküm vermek, onları gayelere dönüştürür ve kullanıştaki zihinsel ve pratik esnekliği kaybettirir. Bu durum; İslami hareketlerin bu alandaki tecrübelerine karşı olumsuz bir tavır takınmak ve “Mekke halkı onun yollarını daha iyi bilir” gerekçesiyle bu olumsuz tavırları gözden geçirme ve değerlendirmeye açmamak anlamına gelmez. Bilakis, geleceğe yönelik ders çıkarmak ve deneyim kazanmak için her tecrübe incelenmeli, başarı ve başarısızlık oranları açıklanmalıdır.
Genel olarak ben, yöneticilerle mümkün olduğunca barışçıl ilişkiler kurulmasını temenni edenlerdenim. Çünkü bu dönüşümün daha az acıyla ve daha az bedelle gerçekleşmesini sağlar. Ümmet için de daha şefkatli bir yoldur. Bununla birlikte ben, şöyle bir tarihsel kanaate sahibim: Salt öğütler, zalim yöneticileri zulümden alıkoymaz. Onların, haksızca gasp ettikleri yönetimden vazgeçmelerini sağlamaz. İnsanların bir kısmının diğer bir kısmı ile defedilmesi sünneti, Allah’ın siyasi ve sosyal hayattaki sünnetlerinin en önemlilerinden biridir. “Eğer Allah’ın, insanlardan bir kısmının kötülüğünü diğerleriyle savması olmasaydı, elbette yeryüzü altüst olurdu.”  Zalimi zulmetmekten alıkoymak şeri bir görevdir ve ümmetimiz, anlama ve uygulama bakımından bu görevin hakkını vermedikçe iflah olmayacaktır. Sahih hadiste şöyle buyrulur: “İnsanlar zalimi görüp ona engel olmayınca, Allah’ın onların hepsini içine alacak bir ceza göndermesi yakın olur.”

– İslami hareketlerin yönetime ulaşamamalarının gerçek nedeni nedir?
İslamcıların yönetime ulaşmalarını engelleyen etkenlerden bazıları şu şekildedir:
Fikri etkenler: Siyasi düşüncemizde “fitneden korkmak”, “itaatin farz olması” gibi anlayışlarda ısrar etmek ve bu anlayışları tetkik etmemek, şer’i ve ilkesel anlamıyla tarihsel ve ıstılahi anlamlarını ayırt etmemek… İnsanların özgür iradeleriyle biat ettikleri ve bağlı kalınması gereken meşru yönetimle kendisine biat edilmeyen ve şeran itaat etmek gerekmeyen, daha da ötesi değiştirilmesi gereken münkerin bir parçası olan zorba yönetimi fıkhi yönden birbirinden ayırmamak…
Pratik etkenler: Sanırım bu etkenlerin ilki, İslamcıların orduyu siyasi yaşamdan uzaklaştıramamalarıdır. Orduyu siyasi yaşamdan uzak tutmak, güç üzerine değil seçim üzerine kurulacak herhangi bir meşru yönetim inşasının ilk şartıdır.
Burada, dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta da şudur: Yönetime gelmek, önemine rağmen, amaca ulaşmak değildir. Bu, Sudan’daki İslami hareketin deneyiminden aldığımız bir derstir. Sudan İslami hareketi, hareket pratiğinde öncüdür. Bununla birlikte, davet fıkhı hâlâ zayıftır ve bu durum, Sudan’ın bugün acılarını çektiği birçok soruna İslami hareketin yaklaşımındaki istikrarsızlığı açıklamaktadır.

-İslami hareketleri eleştirmek günün konusu ve kendini bilmez bir yazar için şöhrete giden en kolay yol haline geldi. İslami hareketleri eleştirmenin istenen meyveyi vermesi, tarafsız yapılabilmesi, ağız dalaşından ve şahsi kinleri boşaltmaktan uzak olması için yönlendirici herhangi bir yol var mı? Eleştiri böyle bir yolla yapılırsa, işte o zaman yıkıcı değil yapıcı olacak, şer’i edep çerçevesinde olgun ve samimi nasihat sunabilecektir.
Eleştiri, teşvik edilmesi gereken sağlıklı bir olgudur. Eleştirinin eleştirisi de aynı şekilde sağlıklı bir olgudur. Güneş ışıklarının ulaştığı yerde mikroplar yaşamaz. Kötü niyetle bile yapılsa eleştirinin İslami çalışmaya hizmet edeceğini, kalplerdeki gizli duyguları harekete geçireceğini ve durgun akılları sarsacağını düşünüyorum. Bu da, canlılık ve yaşam belirtisidir. Kendini yeterli ve dolu görme, susturma ve azarlama kültürü ise ölümün bizzat kendisidir. Bilmenin getirdiği endişe, bilmemenin verdiği rahatlıktan daha hayırlıdır. Geçmişte, Mütenebbi şöyle demiştir:
”Akıl sahibi nimet içinde aklı ile bedbahtlık çeker,”
”Cahil ise bedbahtlıkta rahat eder.”
Eleştiride bulunanlar arasında şefkat duygusuyla bunu yapanlar da olacaktır, yıkım amacıyla yapanlar da olacaktır. Bozguncu ile ıslah ediciyi bilen Allah’tır. Bize düşen haklı eleştiriyi kabul etmek ve niyetleri, niyetleri bilen Allah’a havale etmektir.

– İslam için çalışanların bazıları, ümmet düzeyinde ortaya konan ürünlerin zayıf olduğuna inandıkları veya böyle gördükleri için, ya da cemaat yönetiminden kendilerine çok az bilgi aktarıldığı için neredeyse cemaat çalışmasının yararlılığı konusunda şüpheye düşecekler. Cemaatle çalışanların kalplerine şüphe girmektedir. Fert düzeyinde olsun, yetkili düzeyinde olsun, cemaatlerde çalışanlara ne tavsiye edersiniz?
Aslolan şudur: Cemaat faaliyetleri, şeran talep edilmektedir ve mevcut şartlar da bunu gerektirmektedir. Dinine bağlı Müslüman nasihatim, fert ve cemaat olarak faaliyet gösteren herkesle irtibat kurmasıdır. Bazı İslami hareketlerde yönetim veya uygulama açısından razı olmayacağın bazı şeyler görürsen, aynı hareket içerisinde örneğin eğitim ve kültür gibi seni memnun edecek bir takım şeyler bulacaksın…
Çeşitli mezhepleri ve yönelimleri ile birlikte, bütün Müslümanlarla dostluğunu koru. Çalışmanı, bağlı olduğun kanallarla ve kurumlarla sınırlı tutma. Bilakis, hem onlarla birlikte çalış, hem de başkalarıyla… Bağlılığı ve dostluğu birbirine karıştırma. Bir cemaate bağlılığın seni faaliyet gösteren diğer cemaatler ve fertlerle dostluk kurmaktan muaf tutmaz. Bilakis dostluk ve samimiyet her Müslümana gösterilmelidir. Her toplulukla, kendilerindeki en güzel yön üzere arkadaşlık kur. Cemaat çalışmasıyla paralel olarak kişisel çalışmalarda da çaba göster. Şahsi hayatına anlam kazandıracak özel davet projelerin olsun ki, Allah katında bir özrün olsun. Cemaate veya yönetimine yaranmaya çalışma. Ortaya atıl ve girişimde bulun. Sürekli emir gelmesini bekleme.