Birazoku

Türkiye’de üniversite dünyasında ve sosyoloji bölümlerinde aile sosyolojisi derslerinin uzun bir geçmişi bulunmasına rağmen hâlâ bu disiplini öğretecek farklı ders kitaplarının yazılmamış olması ve dolayısıyla bu dersin öğretimiyle meşgul akademisyenlerin bir seçeneksizlik sorunu yaşamaları kabul edilebilir bir durum değildir, işte bu sorunu aşmak, elinizdeki çalışmanın ana motifi olmuştur.

Kitap, alanında uzman olan bir grup akademisyen tarafından edisyon olarak hazırlandı. Ortak bir dil birliği ve konular arasında tam bir uygunluk sağlanamamış olması bir dezavantaj olmakla birlikte, konuların farklı kişiler tarafından ele alınmış olması zengin bir muhteva ortaya çıkartmıştır. Eserde farklı görüş ve yaklaşımların sergilenmiş olması son derece doğal karşılanmalıdır. Buna karşın aile sosyolojinde okunması gerekli temalara, kavramlara ve konulara yer verilmeye özen gösterilmiştir.

Eser, bilimsel bir disiplin olarak aile sosyolojisinin gelişimi, ana konuları ve perspektifi, aile hakkındaki belli başlı kuramsal yaklaşımları, ailenin tanımı, türleri ve işlevleri, ailenin tarihsel süreç içinde geçirdiği serüven ve aile içi ilişkiler, başka kurum ve alanlarla aile kurumunun ilişkileri gibi temel konuların detaylı başlıklarla ele alındığı dört bölümden oluşmaktadır.

Kitabın sonunda geniş bir aile kaynakçasına yer verilmiştir, ilgili bölümlerde verilen kaynak ve atıflarla birlikte farklı dillerde ve ülkelerde yapılmış olan aile sosyolojisine ilişkin pek çok araştırma ve çalışma bu zengin kaynakçada mevcuttur. Özellikle aile sosyolojisi konusunda ileri okumalar için buradan faydalanılabilir.

ÖNSÖZ

1. BÖLÜM/ 13

AİLE SOSYOLOJİSİ: BİLİMSEL VE KURAMSAL ÇERÇEVE

1.            Aile Sosyolojisi: Konuları, Perspektifi ve Gelişimi / 15 Kadir Canatan

1.1.        Giriş

1.2.        Aile Sosyolojisinin Konuları

1.3.        Aile Sosyolojisinin Perspektifi

1.4.        Aile Sosyolojisinin Gelişimi

1.5.        Türkiye’de Aile Araştırmaları

2.            Aile Hakkında Kuramsal Perspektifler / 31 Kadir Canatan  31

2.1.        Giriş                      33

2.2.        Aile Teorilerinin Tarihsel Gelişimi             36

2.3.        Aile Hakkında Kuramsal Perspektifler

2.3.1.     Ekolojik Perspektif                         38

2.3.2.     Yapısal-İşlevselci Perspektif                      40

2.3.3.     Çatışma Perspektifi                                                       41

2.3.4.     Feminist Perspektif                       43

2.3.5.     Simgesel Etkileşimcilik                  44

2.3.6.     Toplumsal Alışveriş Perspektifi                 45

2.3.7.     Ailevi Gelişim Perspektifi                            47

2.3.8.     Aile Sistemleri Perspektifi                          49

3.            Sonuç: Kuramların Kıyaslamalı Analizi

2.            BÖLÜM / 51

AİLENİN TANIMI, TÜRLERİ VE İŞLEVLERİ

1.            Aile Kavramının Tanımı / 53

Kadir Canatan  53

1.1.        Giriş                                    59

1.2.        Akraba Kavramlar: Ev, Evlilik ve Hane Halkı

1.3.        Aile Tanımlanabilir mi?

2. Aile ve Evlilik Türleri / 65 Ergün Yıldırım

4.            Giriş       65

5.            Evlilik Türleri                                      67

6.            Aile Türleri                                         70

3.            Geleneksel Geniş Aile                  71

4.            Modern Çekirdek Aile                                                                                 74

4.            Aileye   Alternatif Yaşam Biçimleri ve     Yeni Aile türleri                78

4.            Tek Ebeveynli Aile                          79

4.            Babasız Aile                           79

4.            Üvey Aileler….                                                                                               80

4.            Birlikte Yaşama .80

3. Ailenin İşlevleri / 83 Kenan Çağan

2.            Giriş       83

3.            Ailenin İşlevleri …

4.            Geniş Aileden Çekirdek Aileye

3. BÖLÜM / 95

TARİHSEL-TOPLMSAL DEĞİŞME ve AİLE İLİŞKİLER

1. Türk Ailesinin Tarihsel Gelısımı / 97 Kadir Canatan

1.1. Giriş

1.2. Eski Türklerde Aile  13

1.3. İslami Dönemde Aile 14

1.3. Modern Türkiye’de Aile

1.5. Sonuçlar

2.            Toplumsal lDeğişme Sürecinde Aile / 121 Ergün Yıldırım

2.1.        Giriş       121

2.2          Ailenin Modernleşmesi                                                               122

2.2 1 Özneleşen Birey Patlayan/Parçalanan Mahremiyet ve Çekirdek

Aile

2 2.2 Kadın Erkek Rollerinin Eşitliliği 123

2.3.        Göç ve Aile                        128

2 4          Kentleşme ve Aile          130

2.3          Türk Ailesi ve Toplumsal              Değişme              132

3.            Aile İçi İlişkiler ve İletişim / 139 Emel Yıldırım & Ergün Yıldırım

3.1.        Giriş                      139

3.2 Aile Yapısı: Çocuk, Eş ve Kardeşlik İlişkileri 139

3.2.1. Ebeveyn ve Çocuk İlişkileri 139

3.2.2. Kardeşler Arası İlişkiler ve Ebeveynlerin Rolü 142

3.2.3. Eşler Arası İlişkiler  144

3.2.4 Aile içi Disiplin  147

3.3 İletişimde Yaygın Anne-Baba Tutumları 149

7.            BÖLÜM / 153

DEĞİŞEN AİLE, TOPLUM ve KÜLTÜR YAPILARINDA ÇOCUK ALGILARI

1. Çocukluk Sosyolojisi / 155 Cevat Özyurt

5.            Çocukluğun Tanımı         155

5.            Aktif Çocukluk Yaklaşımı              157

6.            Sosyal Yapıya Vurgu Yapan (Pasif) Çocukluk Yaklaşımı    158

6.            Sosyal Teoride Çocukluk:             159

4.            Locke’un Çocukluk Anlayışı         159

5.            Rousseau’nun Çocukluk Anlayışı              160

6.            Durkheim’ın Çocukluk Anlayışı  161

7.            Dewey’in Çocukluk Anlayışı        162

7.            Çocuk Sosyolojisinin Gelişimi ve Genel Konular                163

2.4          Çocuk Sosyolojisinde Varsayımlar           164

2.4          Çocukluğun Tarihi           165

2.4          Tarım Toplumlarında Çocuk        165

2.4          Sanayi (Modern) Toplumlarında Çocuk 166

2.4          Sanayi Ötesi Toplumlarda Çocukluk        167

2.4          Farklı Aile Tipleri İçinde Çocuk   168

2.4          Aristokrat Ailede Çocuk               168

2.4          Burjuva Ailesinde Çocuk              168

2.4          Köy Ailesinde Çocuk      169

2.4          İşçi Ailesinde Çocuk        169

2.4          Çocukluk Paradigmasının Tarihsel Dönüşümü    170

2.4          Geleneksel Çocukluk Paradigması           171

2.4          Modern Çocukluk Paradigması 172

2.4          Postmodern Çocukluk Paradigması        173

2.4          Çocukların Toplumsal/Siyasal Katılımı     175

2.4          Çocuk Hakları ve BM Çocuk Hakları Sözleşmesi  176

2.4          Çocuk Hakları    176

2.4          BM Çocuk Hakları Sözleşmesindeki Genel İlkeler             17

2.4          Çocuk Haklarıyla İlgili Türkiye’deki Karşılaşılan

Bazı Sorunlar     180

1.            Çocuk Suçluluğunu Önlemenin Temeli Olarak Uluslararası Çocuk Sözleşmeleri ve Aileye Verilen Önem / 183

Ramazan Yelken

1.1.        Giriş       183

1.2.        ÇOCUK, SUÇ VE TOPLUMSAL ÇEVRESİ                                  184

1.3.        Uluslararası Belgeler ve Çocuk Suçluluğunun     Önlenmesi                                         187

1.4.        Çocuk Suçluluğunun Önlenmesine İlişkin BM Yönlendirici İlkeleri

(Riyad İlkeleri) ve Merkezi Kurum Olarak Aile    188

1.5.        Sonuçlar ve Öneriler      192

2.            Dünyada ve Türkiye’de Çocuk Algıları ve Cinsiyet Öncelikleri / 197 Kadir Canatan

2.1.        Giriş: Aile Değerleri ve Çocuk Algıları      197

2.2.        Sorun Saptama ve Veri Tabanı                                  205

2.3.        Cinsiyetlerine Göre Çocuk Öncelikleri: Ülkeler Tipolojisi               206

2.3.1.     Erkek-Çocuk Yönelimli Ülkeler  208

2.3.2.     Kız-Çocuk Yönelimli Ülkeler        209

2.3.3.     Cinsiyet Ayrımı Yapmayan Ülkeler           210

2.4.        Sonuçlar              211

5. BÖLÜM/215

AİLE VE KURUMLAR ARASI İLİŞKİLER

1. Dünyada ve Türkiye’de Aile Politikaları / 217 Kadir Canatan

8.            Giriş

9.            Farklı Aile Politikaları

8.            İsveç

9.            Hollanda

10.          İngiltere

11.          Türkiye

10.          Sonuçlar

7.            Dinlerin Perspektifinden Aile Kurumu / 235 Mustafa Tekin

7.1.        Giriş

7.2.        Kavramsal Çerçeve ve Tarihsel Yaklaşım

7.3.        Yahudilikte Aile

7.4.        Hıristiyanlıkta Aile

7.5.        İslam’da Aile

7.6.        Diğer Dinlerde Aile

7.7.        Sonuçlar

8.            Klasik Türk Düşüncesinde Ailevi Değerler / 263 Kadir Canatan

8.1.        Giriş

8.2.        Ailenin Tanımı

8.3.        Ailevi Değerler

8.3.1.     Evlilik Değerleri

8.3.2.     Terbiye Değerleri

8.3.3.     Geçim Değerleri

8.3.4.     Saygı Değerleri

8.3.5.     Görgü Değerleri

8.4.        Sonuçlar

KAYNAKÇA İNDEKS

ÖNSÖZ

Popüler bir tanımla toplumun “köşe taşı” olarak nitelenen aile, çağımızda büyük bir değişim geçirmektedir. Bu değişim sadece ailenin yapısında değil, aynı zamanda kültürel muhtevasında da gözlemlenmektedir. Ailenin geçirdiği köklü değişmelerin tanımlanması kadar yargılanması da farklı yaklaşımlara konu olmaktadır. Sosyal bilimcilerden bazısı ailenin biçimsel değişmeler içinde olduğunu ve bu nedenle özsel varlığını aynen sürdürdüğünü ileri sürerken, bazısı da ailenin hem biçimsel hem de içerik olarak değiştiğini ifade etmektedir. Hatta kimi sosyologlara göre gelmiştir! Aile sosyolojisi, her şeyden önce yargılayıcı bir disiplin değildir. Onun amacı, genel sosyolojinin muhayyilesine uygun bir biçimde olanları betimlemek ve açıklamaktır. Bu anlamda, mümkün olduğunca, nesnel, analitik ve kavramsal yaklaşımlarla aileyi olduğu gibi anlamaya çalışmaktır. Bunun ne kadar zor bir çaba olduğu ortadadır. Çünkü sosyologlar da neticede bir toplumun üyesidirler; dünyaya tarihsel ve kültürel bir pencereden bakmaktadırlar.

Türkiye’de üniversite dünyasında ve sosyoloji bölümlerinde aile sos-yolojisi derslerinin uzun bir geçmişi bulunmaktadır. Buna rağmen bugüne değin bu disiplinle ilgili farklı ders kitaplarının olmaması ve dolayısıyla bu dersin öğretimiyle meşgul akademisyenlerin bir seçeneksizlik sorunu yaşamaları kabul edilebilir bir durum değildir. İşte, bu sorunu aşmak bizim çalışmamızın ana motif olmuştur. Yazım sürecinde kimi meslektaşlarımızla yaptığımız görüşme ve diyaloglar da bu çalışmanın gerekliliğini ortaya koymuştur. Kitap, alanında uzman olan bir grup akademisyen tarafından edisyon olarak hazırlandı. Edisyon çalışmasının zorluklarıyla beraber kolaylıkları da bulunmaktadır. Ortak bir dil birliği ve konular arasında tam bir uygunluk yaratılamamışsa da, konuların farklı kişiler tarafından ele alınmış olması zengin bir muhteva ortaya çıkartmıştır. Editörler, dil birliği ve konular arası uyumu sağlamak için gayret sarf etmiş olmakla birlikte içeriklere müdahaleyi etik bulmadıklarından bu konuda çekimser kalmışlardır. Bu nedenle farklı görüş ve yaklaşımların sergilenmiş olması son derece doğal karşılanmalıdır. Buna karşın aile sosyolojisinde okunması ya da okutulması gerekli olan temel konulara, kuramlara, kavramlara ve düşüncelere yer verilmiştir.

Edisyon, beş ana bölüm ve on dört başlıktan oluşmaktadır.Birinci Bölüm birinci başlıkta bilimsel bir disiplin olarak aile sosyolojisinin gelişimi, ana konuları ve perspektifi; ikinci başlıkta ise aile hakkındaki belli başlı kuramsal yaklaşımlar ele alınmaktadır. Bu bölümde aile sosyolojisinin ne olduğuna ilişkin genel perspektif verildikten sonra, bugüne değin aile konusunda ortaya atılmış farklı kuramların temel varsayımları, sorulan ve önermeleri sistematik bir şekilde özetlenmiştir. Ayrıca her kuramsal yaklaşıma yönelik eleştirilere de kısaca yer verilerek, söz konusu kuramların sınırları ve zayıf yönlerine de dikkat çekilmiştir.

İkinci Bölüm, ailenin tanımı, türleri ve işlevlerini kapsamaktadır. Bu kısmın birinci başlığında Kadir Canatan, evrensel bir olgu olan ailenin evrensel bir tanıma kavuşturulmasının zorluklarına ve önkoşullarına değinirken, ikinci başlıkta Ergün Yıldırım aile ve evlilik türlerine, üçüncü başlıkta Kenan Çağan ailenin işlevlerine değinmektedir. Burada zaman zaman örtüşmeler olmuştur. Bu, sadece konuların farklı yazarlar tarafından yazılmış olmasından değil, aynı zamanda konuların ayrıştırılmasının da zorluğundan kaynaklanmıştır.

Üçüncü Bölüm, ailenin tarihsel süreç içinde geçirdiği serüvene ve aile içi ilişkilere ayrılmıştır. Bu kısmın birinci başlığında Kadir Canatan Türk ailesinin tarihte geçirdiği dönem ve aşamaları ele alırken, ikinci başlığında Ergün Yıldırım ailenin modern zamanlarda nasıl bir değişim geçirdiğini yorumlamaktadır. Üçüncü başlığında ise Emel Yıldırım ve Ergün Yıldırım entelektüel bir işbirliği örneği göstererek aile içi ilişkileri hem sosyolojik hem de psikolojik boyutlarıyla irdelemeye çalışmaktadırlar.

Kitabın ikinci baskısına eklenen Dördüncü Bölüm, değişen aile, toplum ve kültür yapılarında çocuk algılarını ve çocuğun konumunu irdelemektedir. Bu bölümün ilk başlığında Cevat Özyurt, çocuk sosyolojisine bir giriş denemesi yapmakta; çocuklara yönelik algı ve yaklaşımları geniş bir tarihsel, kuramsal ve toplumsal çerçevede yorumlamaktadır. İkinci başlık, çocuk suçluluğunu önlemenin temeli olarak uluslar arası çocuk sözleşmelerine ve bu belgelerde aileye verilen öneme dikkat çekmektedir. Bu başlığın yazarı Ramazan Yelken, çocuk suçluluğunun önlenmesinde aileyi merkezi önemde bir kurum olarak görmekte ve bu çerçevede aile danışmanlığının devreye sokulmasını önermektedir. Son başlık dünyada ve Türkiye’de çocuk algılarını ve cinsiyet önceliklerini konu edinmektedir. Yazarı Kadir Canatan, çocuk cinsiyetlerine verdikleri önem ve tercihleri temelinde ülkeleri sınıflandırmakta ve birçok değişkenin rolüne değinmektedir.

Beşinci Bölüm, aile kurumunu başka kurum ve alanlarla ilişkileri içinde ele almayı denemektedir. Bu bölümün Kadir Canatan tarafından yazılan “Dünyada ve Türkiye’de Aile Politikaları” adlı birinci başlığı, aile ile siyaset kurumu arasındaki ilişkilerin mahiyetini anlamak açısından önem taşımaktadır. Farklı ülkelerde aile politikalarının betimlendiği bu başlık, siyasetin aile kurumuna dönük yaklaşımlarını ve dolayısıyla kurumlar arası etkileşimi ele almaktadır. Aynı şekilde bu bölümün ikinci başlığında, farklı dünya dinlerinde ailenin yerini irdeleyerek kurumlar arası ilişkinin bir başka örneğini Mustafa Tekin vermektedir. Son ve üçüncü başlık ta ise Kadir Canatan, “Klasik Türk Düşüncesinde Aile ve Ailevi Değerleri”ni incelemektedir. Bu başlık, hem aileyi düşünce tarihi açısından ele almakta hem de aileyi biçimlendiren değerlerin neler olduğunu ortaya koymaya çalışmaktadır. Bu anlamda söz konusu başlık, günümüzdeki gelişmelerle birlikte okunduğunda Türk toplumunun aile konusundaki düşünce ve değerlerinin sabitelerini ve değişkenlerini saptamaya fırsat sağlamaktadır.

Kitap, didaktik amaçlara bağlı olarak farklı biçimlerde okunabilir ya da okutulabilir. Eğer ilk önce kuramsal bir giriş yapmak istiyorsanız, o zaman aile sosyolojisinin ne olduğunu ve nasıl geliştiğini anlatarak başlayabilirsiniz. Bu durumda şu anki sıralamaya uygun biçimde Birinci Bölüm’ün ilk başlığıyla başlayabilir ve sonra da farklı tercihlerde bulunabilirsiniz. Eğer pratik bir başlangıç yapmak istiyorsanız, İkinci Bölüm’den başlamak daha uygun olur. Burada ailenin tanımı, çeşitleri ve işlevleri yer almaktadır. Daha sonra Birinci Bölüm’e dönebilirsiniz. Doğal olarak dersi veren hoca ya da okuyucu, bizim önerilerimize bağlı kalma dan farklı tercihlerde de bulunabilir.

Kitabın sonuna geniş bir Kaynakça eklenmiştir. Bu Kaynakça’da, ilgili bölümlerde verilen kaynak ve atıflarla birlikte farklı dillerde ve ülkelerde yapılmış olan aile sosyolojisine ilişkin pek çok araştırma ve çalışmayı bulacaksınız. Aile sosyolojisi konusunda ileri okumalar için buradan faydalanılabilir, ikinci baskıda yapılan eklerle birlikte kitabın, akademisyenler ve akademik eğitim yapan üniversite öğrencileri kadar aile konusuna ilgi duyan geniş bir kesime hitap edeceğine ve faydalı olacağına inanıyoruz.

Doç. Dr. Kadir Canatan

Balıkesir Üniversitesi Fen-Edeb. Fak, Sosyoloji Bölümü Öğretim Üyesi

Doç. Dr. Ergün Yıldırım

Yıldız Teknik Üniversitesi Fen-Edeb. Fak. İnsan ve Toplum Bil. Böl. Öğretim Üyesi

I. Bölüm

AİLE SOSYOLOJİSİ: BİLİMSEL VE KURAMSAL ÇERÇEVE

1. AİLE SOSYOLOJİSİ: KONULARI, PERSPEKTİFİ VE GELİŞİMİ

Doç. Dr. Kadir Canatan

11.          GİRİŞ

“Aile sosyolojisi”, genel sosyoloji içinde gelişen alt uzmanlık alanlarından biridir. Ondokuzuncu’yüzyılın ikinci yarısından bu yana gelişmeye başlamış olan bu uzmanlık dalı, “sosyolojik perspektif”ten hareketle aile ve aile ile ilişkili tüm konuları incelemeye çalışmaktadır. Aile sosyolojisinin oluşum ve gelişimini tasvir etmeyi hedefleyen bu bölümde şu üç temel soruya cevap aranacaktır:

12.          Aile sosyolojisinin temel konuları nelerdir?

13.          Aile sosyolojisi hangi perspektiften bu konulara yaklaşmaktadır?

14.          Aile sosyolojisi hangi aşamalardan geçerek günümüze gelmiştir?

Ayrıca bu bölümde Türkiye’de aile sosyolojisinin gelişimini anlamak için aile araştırmalarının ne durumda olduğu özetlenecektir.

12.          AİLE SOSYOLOJİSİNİN KONULARI

Aile sosyolojisinin konusunu en geniş anlamda, “aile olgusunu ilgilendiren tüm konular” olarak belirlemek mümkündür. Nitekim günümüz…