Birazoku

Tarihçiler bir süredir, insanların duygularının ve duygularını ifade etme biçimlerinin geçmiş olayların gidişatında oynadığı rolün üzerine daha fazla eğilmeye başladılar. Duyguların tarihe yön verebileceği fikri yeni değilse de duyguların evrensel değil tarihsel olabileceği fikri, geçmişi anlama çabasının önüne yeni sorunlar çıkardı; tarihyazımı için yepyeni olanaklar, fırsatlar ve konular da sundu.

Rob Boddice, bu kitapta, hızla gelişen ve her geçen gün daha fazla ilgi gören duygular tarihinin kavramlarını, teorilerini, yöntemlerini, başarılarını, sorunlarını ve geleceğini masaya yatırıyor. Duygular tarihinin antropoloji, psikoloji, felsefe ve nörobilimle kurduğu ilişkilerin bir haritasını çıkarıyor. Tarihyazımının bu güncel ve gelecek vaat eden dalının, disiplinin temel varsayımlarıyla nasıl hesaplaştığını, başka alanlarla kurduğu köprüler aracılığıyla geçmişe bakmanın güncel ve daha farklı bir yolunu nasıl sunduğunu ortaya koyuyor. Tarih disiplininin hem içinden hem de dışından duygular tarihine yöneltilen eleştirilere bir yanıt veriyor. Bu yeni alanın, insan beyninin işleyişine, bilişsel faaliyetlere ve genel olarak insan deneyimine ilişkin anlayışımızı zenginleştirmenin bir yolunu sunduğunu da gösteriyor.

İÇİNDEKİLER

Teşekkür 11
Giriş 13
1
Tarihçiler ve Duygular 21
1. Geçmişi Aramak 21
2. Antik Öncüler 24
3. Modern Öncüler 29
4. Psikolojik Tarihselcilik 34
5. 1930’ların Başarısız Girişimleri 43
6. Psikotarih 48
7. Nöro Dönüş 51
8. Kaynaklar ve Yöntemler 53
2
Sözcükler ve Kavramlar 61
1. Bir Üst Kategori 61
2. Kavramsal Plastisite 68
3. Dilsel Kesişimler 71
4. Duygu Sözcükleri 76
3
Cemaatler, Rejimler ve Üsluplar 83
1. Duygubilgisi 83
2. Duygu İfadeleri 87
3. Duygu Rejimleri, Duygu Sığınakları ve Duygusal Istırap 96
4. Duygusal Cemaatler 105
4
Güç, Siyaset ve Şiddet 114
1. Kayıp Duygular 119
2. Cinsiyet, Sınıf, Siyaset 124
3. İnsan Olmak 131
5
Pratik ve Dışavurum 140
1. Dışavurumun Evrimsel Politikası 140
2. Yüzler, Bedenler ve Temeller 146
3. Pratiğin Teorisi 157
4. Diğer İnsanların Dışavurumları 162
6
Deneyim, Duyular ve Beyin 172
1. Beş Dakika Mola 172
2. Duyarsızlık 180
3. Acı, Beyin ve Nöro Dönüş 185
4. Nörotarih 199
5. Genetik ve Epigenetik 211
7
Yerler, Mekânlar ve Nesneler 216
1. Duyguların Mimarisi 216
2. Mekândaki Duygular / Yerinde Duygular 225
3. Çağrışımcılık 229
4. Nesne Yönelimi ve Tatmin 234
8
Ahlak 243
1. Ahlakın Duygusal Bir Temeli Olabilir mi? 243
2. Ahlak Ekonomileri, Duygulanım Cemaatleri 248
3. Ahlak Duygusu 257
Sonuç
1. Dönemlere İlişkin Sorunlar 262
2. Dil 271
3. Eğitim 274
Kaynakça 276
Dizin 330

Teşekkür

Bu kitap, duygular tarihini icra etmenin farklı yollarına yıllarca maruz kalmanın bir ürünüdür. Bu alanın serpilmesiyle birlikte önemli araştırma merkezlerinden birinde bulunma şansına sahip oldum ve temel fikirlerin birçoğu şekillenirken ya da şekil değiştirirken orada bulundum. Berlin’de hem Freie Universität’taki Duygu Dilleri Yetkinlik Merkezi’nin hem de Max Planck İnsani Gelişim Enstitüsü’ndeki Duygular Tarihi Merkezi’nin bir parçasıydım. O beş yıllık diyalog, dinleme, okuma ve yazma süreci olmasaydı bu kitabı yazamazdım.

Bu kurumlardan teşekkür edebileceğim çok fazla kişi var ama Jan Plamper (şu anda Goldsmiths’te) ve Ute Frevert’in disipliner oluşum potasında tartışmayı diğerlerinden çok daha fazla kolaylaştırdıklarını belirtmek isterim. Berlin’deki bağlantılarım sayesinde dünyanın dört bir yanındaki duygu tarihçileriyle bağlantılar kurabildim. Bu kitabın kökleri Londra Queen Mary Üniversitesi Duygular Tarihi Merkezi’nden Rhodri Hayward’ın fikrine dayanıyor ve muhtemelen benim elime yüzüme bulaştırmayacağımı düşündüğü için yazmak da bana düştü. Umarım yazdıklarım geçer not alır! Aynı kurumda çalışan Thomas Dixon da düzenli olarak benimle yazışarak fikir alışverişinde bulundu. Berlin’de tanıştığım Javier Moscoso beni Madrid’e davet etme nezaketini gösterdi ve çalışmalarımla fevkalade bir hevesle ilgilendi. Daha misafirperver bir ev sahibinin var olmadığından ve bazıları arkadaşım hâline gelmiş olan lisansüstü öğrencileri ordusu sayesinde duygular ve deneyimler tarihi için geleceğin parlak olduğundan da artık eminim. Avustralya Araştırma Konseyi Duygular Tarihi Yetkinlik Merkezi’nin Melbourne birimi beni ağırlama, nereye gittiğimize dair düşüncelerimi dinleme ve benimle eğitim stratejilerini ve gelecek planlarını tartışma nezaketini gösterdi. Bir diğer harika ev sahibi Charles Zika’ya ve Stephanie Trigg’e de unutulmaz bir ay geçirmemi sağladıkları için özel olarak teşekkür ederim. Ben nasıl dünyanın dört bir yanındaki duygu tarihçilerine sürekli ulaştıysam, onlar da bana ulaştılar. Birkbeck’ten Joanna Bourke, Kopenhag’dan Karen Vallgårda, Tampere’den Ville Kivimäki ve McGill’den George Weisz’a nazik davetleri ve meslektaşça tavırları için teşekkür etmeliyim. Matthew Milner duyularımı güçlendirdi. Yol boyunca ettikleri yardımlar için Susan Matt, Peter Stearns ve William Reddy’ye özel teşekkürlerimi sunarım. İnsan bu alanda daha iyi ilham kaynakları bulmayı dileyemezdi.

Birinci Bölümün bazı kısımları A Cultural History of the Emotions, S. Matt (ed.) (Londra: Bloomsbury, yayıma hazırlanıyor), içinde yer alan “Medical and scientific understandings” başlıklı yazıdan uyarlanmıştır. Üçüncü Bölümün bazı kısımlarında ise Psychology and History: Interdisciplinary Explorations, C. Tileagă ve J. Byford (der.), (Cambridge: Cambridge University Press, 2014) içinde yer alan “The affective turn: historicizing the emotions” başlıklı yazıdan bölümler Cambridge Universtiy Press’in izni alınarak kullanılmıştır. Altıncı Bölümün bazı kısımları kaçınılmaz olarak bu kitapla aynı zamanda yayımlanan Debating New Approaches in History, P. Burke ve M. Tamm (der.), (London: Bloomsbury, yayıma hazırlanıyor) kitabındaki “Neurohistory” bölümüyle örtüşmektedir.

Doğal olarak, araştırmalarımda ve yazılarımda bana destek olan kişilere ve kurumlara sonsuz teşekkür borçluyum. Bu kitap için yapılan çalışmaların büyük bir kısmı Deutsche Forschungsgemeinschaft’tan alınan bir araştırma bursunun desteği sayesinde gerçekleştirildi. Ailem ve arkadaşlarım, yapmam gerektiğini düşündüğüm şeyleri yapmam için beni desteklemekte tereddüt etmediler. Tony Morris her zaman pozitif bir güç verdi. Eşim Stephanie Olsen ise her zaman olduğu gibi, yazdığım her cümleyi etkiledi. Kendisi de bir duygu tarihçisi olan ve çocukluk tarihiyle kesişim noktalarında bu alanın önde gelen akademisyenlerinden biri olma konusunda küçük bir iddiadan daha fazlasına sahip olan Stephanie Olsen’den daha iyi bir denetçi, tartışmacı ve duygu değiştirici dileyemezdim.

3

Cemaatler, Rejimler ve Üsluplar  ( sayfa 83-84)

1. Duygubilgisi

Duygular tarihinin tarihyazımının, gerçek anlamda Peter ve Carol Stearns’ın 1985 yılında American Historical Review dergisinde yayımladıkları makaleyle başladığını söyleyebiliriz.1 O noktadan sonra duygular tarihi açık ve net bir biçimde toplumdaki duygularla ilgilenmeye başlayacaktı. Daha yakın tarihli yenilikler bu alanın odağını bireye ve duyguların biyokültürel üretimine çevirirken, tarih disiplininin geneli de bireyleri anlamlı gruplar içine yerleştirebilecek içgörüler sundu. Stearns’ler çalışmalarına başladıklarında, tarihçilerin duygulardan söz ederken çalışma nesneleri konusunda yaşadıkları kafa karışıklığı biçimleriyle ilgili temel bir sorun gördüler. Bu durum, bütün o Freudcu kisve altında, makûs bir psikotarihin hâkim rüzgârlarının bireyi ve geçmişin değişmeyen “insan gerçekliğinin basit bir örneği” olmasına izin veren “özü değişmez bir ruhu” çok güçlü bir şekilde vurguladığı şüphesiyle birleşti.2 Buna benzer yetersizlikleri psikoloji biliminde de tespit ettiler. Şayet duygular insanların biyolojik olarak sabit, durağan ve evrensel bir niteliğiyse, tarihçilerin ne işine yarayabilirlerdi?

Tarihyazımsal öngörü, toplumsal ve kültürel değişimin insanların nasıl hissettiklerini etkilediğini ve bu hislerini dışavuruluş tarzını da toplumsal ve kültürel koşulların belirlediğini öne sürer. Dahası Stearns’ler, duyguları akıldışılıkla ilişkilendiren tarihçilerin toplumsal bağlam içindeki duygularla hiç ilgilenmemelerinden şikâyetçiydiler. Toplumsal protesto hareketleri –grevler, ayaklanmalar, isyanlar ve yürüyüşler– bu tarihe bir çeşit grup bilinci ya da önceden belirlenmiş hedeflere ulaşmaya yönelik, katı biçimde rasyonel ya da kasıtlı bir dizi toplu karar ya da stratejik hamle olarak geçmiştir. Stearns’ler bilişsel analiz yerine düalizmi reddetmişlerdir. Duygular ve rasyonel akıl birbirine karşıt değil, birbirine içkindi. Duygular bilişin bir parçasıydı. Peter Stearns daha sonra duyguların “akıldışı olmadığını, kişinin kendi dürtüleri hakkında düşünmesi ve bunları duygusal deneyimin içsel bir parçası olarak değerlendirmesi bakımından bilişsel süreçlerle ilişki içinde olduğunu” ifade edecekti.3 En azından, “duygusal” sözcüğünü olumsuz bir anlama karşılık gelmeyecek şekilde kullanabilmeyi umuyordu.

Stearns’ler, ister toplumsal hareketlerde ister başka herhangi bir şeyde olsun, duygusal dışavurumun belirli biçimlerinin, duyguların nasıl ifade edilebileceğini belirleyen toplumsal “hislenme kurallarını” temsil ettiğini düşünüyorlardı. Bu noktada sosyologların ve antropologların, özellikle de Arlie Russel Hochschild’nin yol gösterici araştırmalarından yararlandılar.4 Bireylerin “toplumsal talepler ile kendi hisleri arasındaki çatışmalarla” başa çıkmaya çalıştıkları düşünülüyordu.5 Bir tarihçinin arşivleri karıştırırken görebileceği şey, kendi başına duygular değil, onların belirli bir toplumda olanaklı kılınmış dışavurulma biçimleriydi. Olası duygu dışavurumları için nedenler gösterilebilir ve bu dışavurum biçimlerinin farklı bağlamlardaki etkileri analiz edilebilirdi. Bu doğrultuda, bu…