Birazoku

Hanefi mezhebinin fıkhi konulardaki görüşlerini bir arada toplayan el-Mavsılî, İmam-ı Azâm Ebû Hanife ve diğer büyük Hanefi alimlerininde görüşlerini belirterek islam hukukuna dair bütün meseleleri pratik bir biçimde ele aldığı bu meşhur eserin hazırlanış bakımından da tercümesinin yanında arapça orijinal metnini de ihtiva etmesi Hanefi fıkhını öğrenmek isteyenlerin yanı sıra arapça eğitim görenlere de faydalı olacaktır.

***

Muhterem Okuyucularımıza:

Yayınlarımızın esas gayesi 1300 küsur senelik İslam kültürünü ihyâ ile bugünün sosyal düzeni için ihtiyaç duyulanı vermektir.

Elinizdeki eser ise, İslâm’ın fıkıh dalı olan Imam-ı A‘zam‘ın kısacası; Hanefi mez­hebinin görüşlerini vermektedir. Senelerdir, îslâmi bağdan mahrum olmamız, karşı­lıklı muamelelerimizde İslâm’ın hükümlerini unutmamıza sebep olmuştur. Bu eserle, Hanefi mezhebi mensuplarının Ebû Hanife çizgisinde bilgilenmelerini gaye edindik.

Bu eserin tercümesindeki bazı müşküllerde mütercime yardımcı olmuş bulunan ve eseri bu yönde baştan sona gözden geçirmiş olan Fatih vaizlerinden merhum Ak- say Öncel hocamıza teşekkürlerimizi bir borç biliriz.

Bütün samimiyet ve hassasiyetimize rağmen yapılan hatalardan Allah’a sığınır, okuyucularımızın samimi tenkitlerini bekleriz. Allah insanlarla beraberdir.

Şamil Yayınları

***

MÜTERCİMDEN BİRKAÇ SÖZ

Allah’a hamd, Onun kulu ve elçisi yüce Peygamberimize salât-ü selâm olsun.

1 -İslam hukuku ile ilgili bir eseri Arapçadan Türkçeye tercüme etmek belki de be­nim bilgi ve tecrübelerimin üstünde bir iş idi. Bu konuya karşı olan hususî merakım yüzünden tercüme etmeyi düşünmeden eseri kendi kendime okumaya başlamıştım. Hukukî mevzuatın özünü teşkil eden ve lmam-ı A‘zam hazretlerinin -Allah ondan razı olsun- içtihat ve görüşlerini toplayan bu eserin Türkçeye kazandırılmasını mü- talâalarım esnasında faydalı gördüm.

2 – Bütün Türklerin tarih boyunca gönlünde yatan İmam Ebû Hanife’nin, ona hayran bir milletin dilinde içtihat ve görüşlerini toplayan müstakil bir eserin olmayı­şı bir kayıp idi. işte bu ihtiyacı bir nebze de olsa karşılamak ve mukayeseli hukuka da imkân vermek bakımlarından eseri, Türk milletine takdim etmek istedim. Bu eser doğrudan bir fetva kitabı olmasa da pek çok hükmü buradan öğrenmek de mümkün olur. Bu son basımda özellikle dip kısımlara yeni bazı gerekli açıklamalar da konul­muştur.

3 – Milletin, ilmihal bilgilerine olan ihtiyacını ve fıkıh konularına olan merakını dü­şünerek; sadece tahsilli zümrenin değil, geniş halk kitlelerinin de bundan faydalan­masını temin etmek maksadı ile tercümede sade bir dil kullandım.

4 – Günümüze kadar yazılmış olan fıkıh kitaplarının hemen hepsi ağır bir dille ka­leme alınmıştır. Fıkıh dilinin tamamıyla halk seviyesine inemeyeceğini kabul ederim, hukukun kendine mahsus ıstılâh ve tabirlerinin de muhafazasına inanmaktayım. Bununla beraber fıkıhla ilgili eserlerin; bu derece ağır bir dil ve ifadeye bürünmesini de uygun bulmam.

5 – Eserleri sadeleştirmek için, ıstılâhların dışındaki ifadeleri sadeleştirmek. ıstılahları anlaşılabilir bir dille açıklamak gerekir. Tercümede bu yol takip edilmiştir. Ayrıca ıstılâhlar ilk kullandıkları yerlerde birkaç defa parantez içinde kısa olarak anlatılarak okuyucu, bu ıstılaha alıştırılmış ve bilmeyenlere manası öğretilmiştir.

6 – Tercümede tamamen metne sadık kalınmış, hemen hemen kapalı bir ifade bı­rakılmamıştır. Metnin biraz daha açılması lazım gelen yerlerde eserin şerhi olan el- lhtiyâr’dan o yere parantez içi bir ifade konulmuştur. Böylece parantez içi ifadeler eserin şerhinden alınmış bulunuyor. Ancak söylemeye değmeyecek kadar az, sade­ce birkaç yerde bunun dışına çıkılmıştır. O da yine metnin umumî ifadesinin göster­diği manadır.

7 – Her fikir, her kaide ve her madde diğerinden ayırt edildi ve böylece tercüme baş­tan aşağıya maddeleştirildi. Bunun için ince bir dikkatle uzun bir çalışma yapmış bu­lunuyorum. Hatta bazı yerlerde metinde olmayan başlıklar bile tarafımdan konuldu.

8 – Müctehidlerden Ebû Yusuf, imam Muhammed, imam Züfer ve imam Şâfi’î hazretlerinin, İmam Ebû Hanife’nin görüşlerine tüm olarak katılmadıkları veya tam aksini savunduktan yerlere onlann isimlerini gösteren harfler konulmuştur ki bu harfler müellif el-Mavsılînin hayatı ve eserleri anlatılırken gösterildi.

9 – Her konuya girerken o konu hakkında bir ön bilgi verilmiştir. Bu malûmatın ıstılâhlara kadar olan kısmı tamamıyla eserin şerhi el-lhtiyaf dan tercüme edilmiştir. Burada yer alan âyet ve hadislerin kaynaklarını da elimden geldiği kadar bulup gös­termeye çalıştım. Âyetlerin meâli daha çok H. Basri Çantay’ın tercümesinden alın­mıştır.

10 – Istılah ve tarifler bazen eserin şerhinden ve çok kere de Ö. N. Bilmen’in Is­lâm Hukuku ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kâmûsu ile Büyük İslam İlmihali adlı eserlerin­den ve Ali Haydar Efendf nin Mecelle şerhinden alınmıştır, el-lhtiyâr metni el-Muh- târ li’l-Fetvâ’yı tercüme ederken de en çok bu iki eserden faydalandım. Bir nebze de Mülteka tercümesi olan Mevkufat’tan faydalanmış bulunuyorum.

11 – İzaha muhtaç olan veya diğer imamların da görüşlerinin açıklanması lazım gelen yerler, numara verilerek dip kısımlarda açıklandı. Kaynağı gösterilmeyen izah­lar esas metnin o yere ait el-lhtiyâr’daki şerhinden ibarettir.

12 – Tercümeye, el-Şeyh Mahmûd Ebû Dakika tarafından ta’likatı yapılan nüsha esas alınmıştır. Eserdeki kayda göre el-lhtiyâr Ezher Üniversitesinde ders kitabı ola­rak okutulmuştur.

13 – el-Muhtâr’ın ve şerhi el-Ihtiyâr’ın daha önce yapılmış Türkçe tercümelerine rastlayamadım. El-lhtiyar’ın en eski bir nüshasına Süleymaniye Kütüphanesi Fatih bölümü 2260 No.da rastladım. Nesih yazısı ile yazılmıştı. Yazan îsa b. Ali er-Rûmî, Dımaşk (Şam) Hicrî 705’tir. Bu, Mavsılı’nin ölümüne yakın tarihlerde yazılmıştır, el- lhtiyar’ın metni el-Muhtâr’ın ise, en yeni nüshası olarak nesih yazısı ile 1110 H. ta­rihinde yazılanını gördüm. Güzel bir nüsha idi. Bu nüsha Süleymaniye Kütüphanesi İzmirli bölümü 175 no. da kayıtlıdır.

14 – lhtiyâr metni el-Muhtâr li’l-Fetvâ’yı tercüme ederken ve maddeleştirirken bir­takım hatalara düşmüş olabilirim. Eseri tercüme ederken; kültür merkezlerinden uzak bir yerde vazifeli oluşum ve kütüphanemin de yok denecek kadar fakir bulu­nuşu buna tesir etmiş olabilir.

Bu tercümeyi Çanakkale/Biga/îmam-Hatip Okulu meslek dersleri öğretmenliğine başladığım o ilk yıllarda yapmış bulunuyorum ki ilk baskı tarihi 1973’tür.

15 – Dost olanların hatalarımı bir mektupla bana bildirmelerini en büyük hediye saya­cağım. Hatayı bildirmek ve düzeltmek herkesin vazifesidir. Tercümemi gözden geçi­ren merhum Aksay Öncel hocamıza da burada Yüce Mevla’dan rahmet dilerim.

16 – Bu son baskıda, öncekilerde gördüğüm bazı eksik yerlerin tamamlanıp bazı hatalı yerlerin de düzeltildiğini veya daha uygun bir ifadeye büründürüldüğünü bu­rada hatırlatmak isterim.

Bu tercüme benim eserimdir. Ben de Allah’ın yardımından sonra hocalarımın eseriyim. Bütün hocalanma teşekkür etmeyi bir borç bilir, ölenlerine Allah Teâlâ’dan rahmet, kalanlarına da hayırlı ve uzun ömürler dilerim.

Duam:

Allahım! Yanıldıysam affet. Hatalarım varsa onları bana ilham et.

“Rabbim! İlmimi ve anlayışımı artır ve beni iyi kullarının arasına katⁿ (Ayet). Bundan sonraki çalışmalarımda da yardımını esirgeme. Bana faydalı eserler verme­mi nasip et.

içindekiler

BİRİNCİ BÖLÜM

TAHARET: TEMİZLENME
Abdestin Sünnetleri
Abdestin Müstehapları
Abdesti Bozan Şeyler

GUSÜL (BOY ABDESTİ)
Guslün Farzları
Guslün Sünnetleri
Guslü Gerektiren Şeyler

KENDİLERİ İLE TEMİZLENMEK VE ABDEST ALMAK İÇİN CAİZ OLAN ŞEYLER
Kuyuların Temizlenmesi
Artıkların Hükmü

TEYEMMÜM
Teyemmümü Gerektiren Sebepler
Teyemmümün Yapılışı
Teyemmümü Bozan Şeyler

MESTLER ÜZERİNE MESH
Meshi Bozan Şeyler

HAYZ (Aybaşı Hali)
İstihaze Kanı Ve Özür Sahipleri
Nifas/Lohusalık

PİSLİKLER ve TEMİZLENMESİ
Pisliği Gideren Ve Gideremeyen Şeyler
İstinca

NAMAZ (SALÂT)
Namaz Vakitleri
Namaz Kılınması Müstehap Olan Vakitler
Namaz Kılınması Caiz Olmayan Zamanlar

EZAN
Namazdan Önce Yapılan İşler
Namaz İçinde Yapılacak Şeyler
Vitir Namazı

KIRAAT
Cemaatle Namaz
Namazda Mekruh Olan İşler
Namazda İken Abdestin Bozulması
Geçmiş Namazları Kaza Etmek Ve Tertibin Düşmesi

SÜNNET NAMAZLAR
Müstehab Olan Namazlar
Teravih
Küsuf-(Güneş tutulması) ve Husuf-(Ay tutulması) Namazı
İstiska Namazı / Yağmur Duası
Sehv (Yanılma) Secdesi
Tilavet Secdeleri
Hastanın Namazı
Yolcu Namazı
Cuma Namazı
Bayram Namazları
Kurban Bayramında Yapılması Müstehap Olanlar
Korkulu Durumda Kılınan Namaz
Kâbe’de Kılınan Namaz

CENAZELER
Ölünün Yıkanması
Kefenleme
Cenaze Namazı
Cenazenin Yüklenmesi, Götürülmesi ve Defni

ŞEHİD
Had Cezası Olarak Öldürülenler

ZEKÂT
Ehil Hayvanların Zekâtı
Develerin Zekâtı
Sığırların Zekâtı
Koyun ve Keçilerin Zekâtı
Atların Zekâtı
Altın ve Gümüşün Zekâtı
Mahsullerin ve Meyvelerin Zekâtı
Â’şır / Zekât Toplayıcı
Mâdenlerin Zekâtı
Zekâtın Sarf Yerleri: Kendilerine Zekât Verilen Kimseler
Kendilerine Zekât Verilmeyenler

FITIR SADAKASI
Fitrenin Miktarı

ORUÇ
Orucun Vakti
Kefareti Gerektiren Sebepler
Kazayı Gerektiren Sebepler
Orucu Bozmayan Haller
Hastaların, Yolcuların ve Özür Sahiplerinin Durumu

ÎTİKÂF

HAC
Haccın Vakti
Mîkatlar
İhrama Girecekler için Yapılması Müstehap Olan İşler
İhrama Girdikten Sonra Yapılanlar
Gece ve Gündüz Mekke’ye Giriş
Ziyaret Tavafı
Umre
Hacc-ı Temettü
Hacc-ı Kıran
Cinayetler (Hacdaki hatalar ve kefaretleri)
İhramlının Bir Av Hayvanını Öldürmesi veya Öldürene Yol Göstermesi
İhsar-Engel Çıkma
Bedel-Başkası Yerine Hac Yapma
Hedy (Mekke’de Kesilen Kurban)

İKİNCİ BÖLÜM

ALIŞVERİŞ
Ikale (Yapılan Alış-verişi Fesh Etmek)
Alış-Verişte Muhayyerlik
Malı Görme Muhayyerliği ve Hükümleri
Mutlak Alış-Veriş
Fasid Alış-Veriş
Satış Çeşitleri

RİBA (FAİZ)
SARF
SELEM

ŞUF’A
Şuf’a Hakkının Kalkması

İCÂRE :KİRA AKDİ
İşçi Çeşitleri ve Hükümleri
Ücrete Hak Kazanmak
Kiranın Fasid Olması İle Gereken Durum
Kirayı Fesh Eden Özürler

REHİN
Dirhem ve Dinar Paraların Rehin Verilmesi
Borçlunun Rehin Verdiği Malı Satması

KISMET: HİSSELERİN BÖLÜNMESİ
Ortaklardan Birinin Taksim İstemesi
Taksim Edenin Yapması Gereken İş
Muhâye’e / Menfaati Bölüşme

HÂKİMLİK ÂDABI
Hâkimlik ve Bir Hâkime Başka Bir Hâkimin Kararının Arz Olunması
Borçlunun Haps Edilmesi
Hâkimler Arasında Yazışma
Hakem Tayin Etmek

HACR: MANİ OLMAK
İZİN
İKRAH: ZORLAMA

DÂVA
Beyyinelerin (Delillerin) Tercihi
Tehalüf/ Karşılıklı Yeminleşmek Neseb Dâvası

İKRAR
İkrarda İstisna Yapmak (Hariç Tutmak)
Sıhhatli iken ve Ölüm Hastalığında İkrar Edilen Borçları

ŞAHİTLİK
Şahitliğin Nisabı
Şahitlerde Bulunması Gereken Vasıflar
Hukuk ve Akitlere Dair Bütün Görülen ve Duyulanlara Şahitlik Yapmak
Şahitlikleri Kabul Edilmeyenler
Şahitlik Üzerine Şahitlik Etmek
Şahitlikten Dönmek

VEKÂLET
Satmaya ve Satın Almaya Vekâlet

KEFALET
HAVÂLE

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

SULH: ANLAŞMA
Sulhun Caiz Olup Olmadığı Davalar
Borçlardan Sulh
Ortak Alacaklarda Sulh

ŞİRKETLER: ORTAKLIKLAR
Mülk Ortaklığı
Akit Ortaklığı
Mallarda Ortaklık
İşlerde Ortaklık (Şirket-İ Amal)
Mufavada Ortaklığı
Şirket-i İnan
Sanayi Ortaklığı (İş ortaklığı)
Vucûh Ortaklığı (İtibar Ortaklığı)

MUDARABE ORTAKLIĞI’
VEDÎA: EMANET BIRAKILAN MAL
LAKÎT: SOKAĞA BIRAKILAN SAHİPSİZ ÇOCUK LUKATA: KAYBOLAN MAL
ÂBIK: KAÇAN KÖLE
MEFKÛD: YAŞAYIP YAŞAMADIĞI BİLİNMEYEN KİMSE

HÜNSÂ
Hünsa-i Müşkilin Hükümleri

VAKIF

HÎBE: BAĞIŞ
Hibeden Dönmek
Umrâ ve Rukbâ

İÂRE: ÖDÜNÇ VERME

GASP ETMEK: ZORLA BİR ŞEY ALMAK
Gasp Edilen Maldaki Artma Ödenir mi?

ÖLÜ ARAZİYİ İHYA ETMEK

HAKKI ŞİRB: SULAMA HAKKI
Büyük Nehir Yataklarının Temizlenmesi

MÜZÂRAA: ZİRAAT ORTAKLIĞI
Müsakât: Ağaç ve Terbiyesinde Ortaklık

NİKÂH
Birbirlerine Haram Olanlar
Hür ve Akıl-Baliğ Olan Kadının Nikâhı
Küçüklerin Nikâhı Ve Bulûğa Ermeleri İle Kazandıkları Muhayyerlik Hakları
Fuzûlînin Nikâhı
Evlenmekte Denklik=Kefâet
Mehir
Mehir Olmaya Elverişli Olan ve Olmayan Şeyler

KÖLE VE CARİYELERİN EVLENMESİ
Zimmîlerin Nikâhı
Muhayyerliği Gerektirip ve Gerektirmeyen Ayıplar

RADÂ’: MEME EMME

TALÂK: BOŞANMA
Mükrehin, Sarhoşun, Dilsizin ve Şakacının Boşaması
Sarih (Açık) Sözle Yapılan Boşama Niyete İhtiyaç Göstermez
Zamana ve Mekâna Bağlanan Talâklar
Vasıf İtibarı ile Yapılan Boşama
Zifafa Girmeden Önce Yapılan Boşama
Kinaye (Kapalı sözler) ile Yapılan Boşama
Boşama İşini Kadının İhtiyarına Bırakmak
Şarta Bağlı Boşama
Boşanmanın Allah’ın Dilemesine Bağlanması
Hastalık Halinde Kadın Boşama

RİCAT: RİCİ TALAK İLE BOŞANDIKTAN SONRA TEKRAR KADINA DÖNMEK
Baîn Talâk ile Boşanan Kadının Durumu ve Hülle

ÎLÂ
îlâyı Kaldıran Haller

MUHÂLEA: MAL KARŞILIĞINDA BOŞAMA

ZIHÂR
Zıhâr Kefareti

LİÂN

İDDET
İddetin Başlangıcı İki İddetin Birbirine Karışması (Tedahulu) ve İddetin Müddeti
Sahih Bir Nikâhtan Sonra İddet Bekleyen (Mu’tedde) Bir Kadının Uyması Gereken Şartlar
Hamileliğin En Az Ve En Çok Müddetleri Ve Buna Terettüb            Eden Hükümler

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

NAFAKA
Boşanan Kadının İddeti İçindeki Nafaka ve Meskeni
Usul, Füru, Diğer Akraba ve Kölelerin Nafakaları

HIDÂNE: ÇOCUĞU YETİŞTİRİP BÜYÜTMEK

KÖLE AZAT ETMEK: ITK
Bir Kimsenin Kendisine Mahrem Olan Akrabasını Köle Edinmesi
Kölenin Bir Kısmını Azat Etmek
Tedbir

İSTÎLÂD

KİTABET
Fasid Kitabet ve Hükümleri
İki Köle ile Yapılan Bir Kitabet
Kitabet Borcunu Ödemeden Mükâtebin Ölmesi

VELÂ

YEMİNLER
Mün’akid Yemin
Yemin Keffâreti
Yemin Harfleri ve Yemin Sayılıp Sayılmayan Sözler
Bir İş Yapmayacağına Yemin Eden Kimsenin, O İşi Yapması İçin başkasına Emir Vermesi
Üzerindeki Elbiseyi Giymemeye, Hayvana Binmemeye, Evde oturmamaya v.s, Şeylere Yapılan Yemin
Buğday, Ekmek, Kebap vs. Şeyler için Yemin Etmek
Göklere Çıkmaya ve Buna Benzer Şeylere Yemin Etmek
Oruç Tutmamaya, Namaz Kılmamaya v.s. Şeyleri Yapmamaya veya Yapmaya Olan Yeminler
Nezir / Adak

HADLER: CEZALAR
Zina Cezası
Haddin Şekli ve Yerine Getirilişi
Haddi Gerektiren ve Gerektirmeyen Cinsî Temaslar

HADD İ KAZF: İFTİRA CEZASI
Zinadan Başka Şeyi İftira Etmek

EŞRİBE
HADD İ ŞÜRB: İÇKİ İÇMENİN CEZASI

HIRSIZLIK: SİRKAT^:
Elin Kesilmesini Gerektiren ve Gerektirmeyen Mallar

SİYER ve CİHAD

YOL KESİCİLERİN HÜKMÜ
Harp Esnasında Yapılmaması Gereken Şeyler
Düşmanla Sulh Yapmak
Eman
Bir Ülke Zorla Fethedildiği Zaman Devlet Reisinin Yapabileceği Şey

GANİMET VE TAKSİMİ
Düşman Yurduna Girildiği zaman Devlet Reisinin Yapacağı İş ve
Ganimetlerin Taksimi
Düşmanın Eline Geçirip Kendi Ülkesine Götürdüğü Mallarımızın Durumu
Emmannâme (pasaport) Alıp İslâm Ülkesine Gelen Harbilere
Devlet Reisinin Yapacağı İş ve Cizye Konulması
Cizye

ARAP ARAZİSİNİN HÜKMÜ VE HARAÇ

DİNDEN DÖNMEK VE DÖNENLERE AİT HÜKÜMLER
Gayri Müslimin Müslüman Olması

HAVARİÇ VE BAĞİLER

KERÂHHİYYAT: MAHZURLU, HARAM VE MÜBAH OLAN ŞEYLER
Avret Yerlerine Bakma ve Dokunma
Giyim ve Ziynette Erkeklere ve Kadınlara Helâl Olup Olmayanlar

ÇEŞİTLİ MESELELER

İHTİKÂR: KARABORSACILIK
Müslümanın Edebi
Müsabaka ve Atışlar

KAZANÇ

YEMEK
Yemek Yerken Şunlara Uymak Sünnettir

GİYİM

BEŞİNCİ BÖLÜM

SAYD: AVCILIK
Avlanması Caiz ve Haram Olanlar
Avlanan Hayvanın Yenilebilmesi Şartlar

HAYVANLARIN KESİMİ
Etleri Yenilen Ve Yenilmeyen Hayvanlar

CİNAYETLER

URBAN: UDHİYYE
Kasden Öldürme
Kasta Benzeyen Öldürme
Hata Yolu İle Öldürme
Hata Yerine Geçen Öldürme
Sebep Vererek Öldürme
Öldürme Keffâreti

KISAS
Uzuvlar Hakkındaki Kısas

DİYETLER
Hakkında Diyet Gereken Şeyler

ŞECCELER: BAŞ VE YÜZDEKİ YARALAR VE HÜKÜMLERİ

ANA RAHMİNDEKİ ÇOCUĞU DÜŞÜRMEK
Umumî Yola Çıkartılan Oluk, Dükkân, Helâ VS. Şeylerin Hükmü
Hayvanların Cinayeti
Köle Ve Köle Hükmünde Olanların Cinayetlerinin Hükümleri

KASÂME: CANİYİ BULMAK İÇİN YEMİN VERDİRMEK
Meâkil / Diyetler ve Âkile

VESÂYA: VASİYYETLER
Vasiyet Edilmeleri Caiz Olan Şeyler
Komşulara, Ashâra, Ahtâna ve Ehle Yapılan Vasiyetler

FERÂİZ: MİRAS HUKUKU
Terikeye Hak Kazananlar
Mirasçı Olmaya Mani Olan Haller
Farz Olan Hissesler ve Bunlara Hak Kazananlar

HACB
Avil (Yükselme)
Red Meseleleri
Zevi’l-Erhâm
Birlikte Boğulan ve Enkaz Altında Ölenler
Ana Karnındaki Çocuğun ve Mecusinin Mirasçı Olması
Münâseha: Hisselerin Vârislere Geçirilmesi
Ferâizin Hesabı
Terikenin Bölünmesi
Mirasçılardan Bir kısmının Anlaşma Neticesinde Aradan Çıkması