Birazoku

Ömr-i Edebî 1’de ‘gerçeğin tüm katmanlarını tetkike çalışan’ Ahmet Rasim’in on iki yıllık hakikat ve hayal yazılarına tanıklık ediyoruz. Yazarın daha önce Malumat ve Hazine-i Fünun gibi süreli yayınlardaki fıkralarından seçtiği ve 1897-1900 yılları arasında dört cilt hâlinde yayımladığı bu eserin ilk iki cildi bir araya getirilmiş ve Latin harfleriyle ilk kez kitaplaşmıştır. Eserde yer alan yazılar tür ve konu bakımından çeşitlilik gösterir. Yazarın mukaddimede “Ömr-i Edebî’de intizam aramam” dediği, aralarında konu bütünlüğü bulunmayan bu yazıların ortak noktası onun eşsiz üslubudur. Fıkradan biyografiye, hatıradan makaleye, hikâyeden mensur şiire, denemeden mektuba adeta bir “tür karnavalı” olan bu eserde Ahmet Rasim’in eşsiz üslubuyla birlikte edebî konulardaki özel dikkatini VakıfBank Kültür Yayınları etiketiyle araştırmacı ve okurlara sunuyoruz.

içindekiler
Önsöz 9
ömr-i edebî
cüz 1
Mukaddime 15
Ezhar-ı Hazan 19
“Kokladığı Gülü Hayal Ederek…” 21
“Flander Edebiyatı” Numunelerinden 23
Bir Sayfa 33
Flander Edebiyatı Numunelerinden 37
Hayat-ı Fersude 41
Fenerbahçesi’nde 43
Göksu’da 47
Mirgün’de 53
Şair İbrahim Hakkı Bey 61
Didar-ı Yâr 67
Ben 85
Bir Demet Çiçek 95
Sevda-yı Kadim 97
Niran 103
Mihnet-ı Kalp 109
Nüzhet 113
Fuzûlî 115
En Uzun Gece 119
Sefile 123
Şeb-i Tefekkür 129
Garbın Eşar-ı Rengininden 133
Ela Gözler 135
Bir Akşam 139
Karlı Bir Gün 143
Ak Saç 147
Bir Mülahaza-i Tarihiye 151
Hakikat ve Hayal 155
Tıfl-ı Girye-Hah 161
La Dam O Kamelya 167
Şikâyet-i Ezelî 179
Mücadele-i Edebiye 183
Ahzan-ı Aşk Mösyö Reibrach’tan 191
Nağme-Han-ı Muhabbet 201
Feryad-ı Andelip 203
Ferace, Çarşaf 209
ömr-i edebî
cüz 2
Alexandre Dumas-Fils’in Mektubu 215
Ahu Nigâh 231
Fransa Edebiyat-ı Hazırası Sahâif-i Makbulesinden 237
Havadis-i Nisaiye 243
Yaşmak 249
Tekâmül ve Terakki 253
Süleyman Nesib Bey Efendi’ye 259
Bir Mezar-ı Şukûfedâr 299
Geçen Bir Bahara Tahassür 303
Evvelki Baharda 307
İnfial 313
Bir Akşam 319
En Sonra 323
Pek Güzelsin! 327
Ezhar-ı Bahar 333
Birkaç Gün 339
Fırtınalı Bir Gecenin Sabahı 345
Birkaç Sahife 349
Fotoğrafım 353
Mütalaa 357
Tövbekâr 359
Tıfl-ı Sâil 361
Tebessüm 363
Üç Aylık Devr-i Hayat 365
Para Sesi! 367
Şimdi Yalnız Kaldım! 371
Cinayet-i Beytiye 375
Hevâ-yı Aşk 383

ÖNSÖZ

Ahmet Rasim Külliyatı’nın üçüncü kitabını bu ciltle takdim ediyoruz. Bu ciltte yazarın 1897-1900 yıllarında neşredilen Ömr-i Edebî başlıklı dört ciltlik eserinin ilk iki cildini sunuyoruz. Hayatını yazmaya adayan Ahmet Rasim, Mukaddime kısmında “Ben geçen ömre değil mahvolmaya yüz tutan hatıralara acırım” derken Ömr-i Edebî’nin bir hatıra numunesi olduğunu beyan eder. Tür açısından bütünlük arz etmeyen eser, muhtelif zamanlarda ve yayınlarda neşrettiği farklı konulardaki hikâye, şiir, deneme, çeviri ve düşünce yazılarını bir araya toplar. Bunlar dünya edebiyatından örnekler, tabiat ve hayat karşısında hislenmeler, Türk edebiyatının önemli şahsiyetleri ile ilgili mütalaalar (Fuzûlî, Hakkı Bey), yanı başında bulunan bazı kişilerle ilgili hatıralar, aşk acısı çekenlerin hikâyeleri etrafında şekillenir.

Bu cildin ilk yazısı 1895 tarihli Malumat gazetesinde yayımlanan “Ezhar-ı Bahar”dır. İlk iki cildin birleştirilerek basıldığı bu kitabın son yazısı ise “Heva-yı Aşk”tır. Bu ciltteki yazıların bir kısmı daha önce Malumat ve Hazine-i Fünûn isimli süreli yayınlarda neşredilmiştir. Eserdeki yazılar, süreli yayınlardaki ve yazarın kaleme aldığı diğer metinlerle karşılaştırılırken isimleri ayrı fakat içerikleri aynı metinlerin bulunduğu fark edilmiştir. Örneğin, 1314 (1899) yılında “Gam-ı Hicran” adıyla müstakil olarak basılan hikâye çok tutulmuş, daha sonra süreli yayınlarda da yayımlandıktan sonra Ömr-i Edebî içinde “Heva-yı Aşk” başlığıyla tekrar basılmıştır. Bu ve benzeri durumlarda yazar tarafından yapılan bir seçme olduğu için Ömr-i Edebî’deki baskıyı esas alarak varsa diğer baskılardaki farkları burada işaret ettik.

Ahmet Rasim’in daha önce yayına hazırladığımız eserlerinde olduğu gibi bu eserinde de okuma akışına zarar vermemeye özen göstererek gerekli yerlerde köşeli parantez içinde bağlamı gözeterek günümüz Türkçesine uygun karşılıklar verilmiştir. Aynı şekilde bu tür çalışmaların en zor yönlerinden birisini oluşturan yazım konusunda da öncelikle TDK imla kılavuzundaki yazımı esas aldık. Metinlerin tarihî niteliği dolayısıyla orada bulunmayan pek çok sözcüğün yazımında ise Kubbealtı Lügati olarak da tanınan Misalli Büyük Türkçe Sözlük’ü ikinci referans kabul ettik. Her ikisinde de bulunmayan sözler için ise bu ikisi örnek alınarak orta bir yol tutulmuştur. Bu noktada şunu belirtmekte yarar var: TDK kılavuzunda görülen bir sözcük veya ekin yazımı, orada bulunmayan benzer bir örnekte Kubbealtı Lügati’ndekinden farklı olabilmekte ve bir çelişki gibi görünebilmektedir. Fakat izlediğimiz yolun referans verebilme ve çelişki gibi görülecek örneklerdeki karışıkları önleme açısından doğru olduğunu düşünüyoruz. Ayrıca dipnotlarda metin içinde geçen ve açıklama gerektiren kısımlar editör tarafından düzenlenmiş, Ahmet Rasim’in kendi notları ise -yaz.n (yazarın notu) şeklinde verilmiştir.

1898-1901 yılları arasında dört cilt hâlinde Tahir Bey Matbaası’ndan basılan Ömr-i Edebî’nin ilk iki cildi Ömr-i Edebî 1 adıyla bu kitapta bir araya getirilmiştir. Bu ciltte birleştirdiğimiz kitaplardan Ömr-i Edebî’nin birinci cildindeki metinler Melike KILIÇ, Ömr-i Edebî’nin ikinci cildindeki metinler ise Leyla KELEŞ, Melike KILIÇ ve Dr. Birol BULUT tarafından çeviriyazıya aktarılmıştır. Ayrıca metinlerin kontrol süreçlerinde Prof. Dr. Gülsemin HAZER, Dr. Hülya ÜRKMEZ, Dr. Samet ÇAKMAKER ve Dr. Birol BULUT katkıda bulunmuşlardır. Ahmet Rasim’in bütün eserlerinin günümüz okuruyla buluşması amacını taşıyan bu çalışmayı basmayı üstlenen VakıfBank Kültür Yayınları’na, yayınevi nezdinde kitabın yayın süreçlerini takip eden Dr. Hazal BOZYER’e ve emeği geçenlere teşekkür ederiz.

Yılmaz Daşcıoğlu
Dizi Editörü
Adapazarı, 2023

Malûmât Kütüphanesi
Ahmet Rasim
ömr-i edebî
cüz 1
Ömr-i Edebî on-on iki senelik nakş-ı hatırattır. Bütün hayat-ı
güzeşte bu sahaif-i teng-tasvirde karmakarışık yatacaktır.
Tab’ı ve Naşiri:
Malûmât Gazeteleri sahib-i imtiyazı:
Es-Seyyid Mehmet Tahir
Maarif Nezaret-i Celilesinin Ruhsatıyla
Babıali Caddesinde 40 Numaralı Tahir Bey Matbaasında
Tab Olunmuştur.
Konstantiniye
1310
Tahir Bey Matbaası

MUKADDİME

Hayatı bir ruzname şeklinde kaydetmek ne kadar güç ne kadar sıkıntılı! İnsan erbab-ı iktisat gibi her günlük efalini sırasıyla yazacak, vakit vakit cem ederek, hesap soracak olursa gerçi tarz-ı cereyan-ı ömre vâkıf olur, fakat o kadar hatıra içinde nasıl kurtulur? Ben geçen ömre değil mahvolmaya yüz tutan hatıralara acırım. Onun için ekserini yazar, neşreder, zaman zaman okuyup bir icmal-i hissî [hissî özet] hâlinde hayatımın kâffe-i inkılabâtını [değişimlerinin hepsini] göz önünde bulundururum.

Ömr-i Edebî on-on iki senelik nakş-ı hatırattır. Bütün hayat-ı güzeşte bu sahaif-i teng-tasvirde [özet tasvirli sayfalarda] karmakarışık yatacak, mesai-i mezbûhâneden [son bir gayretten] başka bir şey olmayan şu sevâd-ı köhne bir dimağ-ı heveskârın zübde-i müessiri olmak üzere belki eyâdî-i ahlâfta [gelecek nesillerin ellerinde] gezecektir. Kim bilir? İhtimal ki bir hakikat-i edebiye bunların altında gunûdedir [yatmaktadır]. İhtimal ki bir his bu eşkâl-i mevzua-i teessür arasında dolaşıp durmaktadır. Yalnız şurası bence muhakkaktır ki içlerinde beni bildirecek, bütün ömrünü meslek-i tahrire vakfetmiş bir tilmîz-i tabiiyi nazar-ı nakkad-ı üstat önünde bulunduracak şeyler vardır. Kâh bir feryadın -ki sahaif-i sairede onun husulünü icab eden esbab-ı zalime şerh edilmiştir- burada bir aks-i hazin-i bî-meal gibi satırdan satıra vurarak mahvolduğu görülür, kâh bir mısra-ı şâdî-resânın [mutlu eden mısra] -ki tegafül-i vicdan tabir ettiğim âram-ı nâ-pâyidâr-ı gam [gamın sonsuz zevki] arasında dehan-ı tevekkülümden sudur ederek burada bir cay-ı kabul bulmuştur- bigâne bir hiss-i avare gibi ötede beride gezip dolaşamayarak uyuşup kaldığı anlaşılır.

Ömr-i Edebî, natık olduğu tefasil-i gûnâgûn [aktardığı rengarenk ayrıntılar] ile müessirinin takip ettiği meslek hakkında bir fikr-i sade verebilir. Mensup olduğu mektebin kâffe-i telkinâtını ahz ve telakkiye müheyya bir zihn-i mütecessisin derece ve şiddet-i iptilasını tayin eder.

Bazen mukaddimât-ı hayatın bir hiss-i ateh-nümâ-yı ıztırara [mecburi çöküş hissine] karışarak safiyet-i asliyesi muhtel olmadığı hâlde bir günlük teellümün ahval-i vicdaniyeye îras ettiği tebeddül, bazen en ufak bir hevesin büyüye büyüye bir aşk-ı mukavemet-suz kuvvetinde bütün tahassusât-ı ferdiyeyi tarumar ederek başka türlü bir sûz u güdaza inkılap etmek üzere gösterdiği temayül bu ömrü idare eden bir kanun-ı müstesna gibi yazılıdır. Her hayat birbirine fiil ve teessürce müşabih ve fakat asarca ekseriya gayr olduğu bedihidir. Onun içindir ki Ömr-i Edebî’de intizam aramam. Güya lakaydâne öyle bir yaşayış ki yalnız nazarıdikkat-i vicdanı onun harekâtına nazır, hadisat ve şuun [olay ve durumlar] onun teheyyücât ve ihtirasâtına hakim imiş gibi bu iki dest-i terbiyetin istediği cihete revan olmuş ve elan o sürat-i müktesebeyi kaybedememiştir.

Muhtemeldir ki böyle bir ömrü sevenler de bulunsun. Fakat tabiidir ki bu ömre bî-sud [faydasız] diyen bulunamaz. Tabakât-ı hakikatin her tarafını tetkik için uğraşan bir dimağ vaktinden evvel yorulsa da bir fiil-i hatada bulunmuş olmaz.

Derununda bulunan fıkarât-ı müterceme maişet-i hazırası esnasında başka bir lisan üzere konuşmak için sarf edilen zamanları muhtırdır.

Her ömr-i edebî gibi bu da namuskârânedir. Sened-i sahihi üslub-ı ifadeden hüccet-i teminiyyesi [doğruluğunun delilleri] arzu-yı istifadeden müsteban [açık] olan böyle ömürlere mana-yı edebin izafesi herkes için bir haktır, bir hakk-ı sarihtir. Hatta şekl-i namı Garb’ın mevzuat-ı cedidesinden muktebestir. Bu hakkı Garb’a veren tabiiyet-i mesai [gayretin sonucu] hükm-i imtiyazını neden Şark’a îsal etmesin?

Ahmet Rasim