Birazoku

“Sait Faik’i Yorumlayanlar / Eleştirinin Eleştirisi”, Sait Faik’in kuşağından ya da Sait Faik’i izleyen kuşaktan dokuz edebiyatçının “Öykülerin Şairi”ne yönelik eleştirel metinlerini okuyor, çözümlüyor, yorumluyor, değerlendiriyor. Böyle bir süreci gerçekleştirirken de Sait Faik’i hem Yaratıcı Benliği (yapıtları) hem de Toplumsal Benliği (kişiliği) ile yeniden anlamlandırıyor.

“‘Her Yazar Hak Ettiği Eleştirmeni Bulur’. Bu söz, Sait Faik ile eleştirmenleri için de geçerli: Sait Faik yaşarken de öldükten sonra da hak ettiği, hakkını veren, yarattığı edebiyat metninin gerçek değerini gören usta eleştirmenleri, yorumcuları buldu.”

Sait Faik’i Yorumlayanlar
Eleştirinin Eleştirisi

Nâzım Hikmet
Vedat Günyol
Yaşar Nabi
Nurullah Ataç
Ahmet Hamdi Tanpınar
Sabri Esat Siyavuşgil
Mehmet Kaplan
Fethi Naci
Memet Fuat

İÇİNDEKİLER
Sunuş • 9
Vedat Günyol: Hemen Her Açıdan Sait Faik • 13
Nâzım Hikmet: “Uydurmuş Genç Üstat”! • 37
Yaşar Nabi: Sait Faik İçin Bir Apologia • 41
Nurullah Ataç: “Alıyor Eline Kalemi, Kendini Bırakıyor” • 55
Ahmet Hamdi Tanpınar: “Tabiatın Çocuğu Yalnız Adam” • 63
Sabri Esat Siyavuşgil: “Yaşama Hırsı” ile “Anlama Hırsı” • 67
Mehmet Kaplan: “Sait Faik’i Büyük Hikâyeci Yapan…” • 75
Fethi Naci: “Sait Faik’i Yazarken Mutluluk Duydum” • 79
Memet Fuat: “Toplumu İçinde Taşıyan, Öykülerin Şairi” • 91
Bitirirken • 99
İncelenen Yapıtlar • 103
Kavramlar Dizini • 105
Özel Adlar Dizini • 109

“Edebiyatın bir heves, bir arzudan çok bir iç ihtilalinin
fışkırması olduğunu bilmez değilim. Fakat, her heveskâr
gibi, ben de içimde bir ihtilâl varmış gibi yazı yazdım…”

Sait Faik, Karganı Bağışla,
YKY, 2003, s. 81 (Yaşar Nabi’ye bir mektuptan).

“Köhne itikatlar, âdetler, zevklerle mücadele eden, alay
eden bir edebiyat bizde de doğmuş vaziyettedir.”

Sait Faik, “Yenilerin Sanat Dünyaları Eskilerin Anlayamayacağı
Kadar İleridedir”, Haber-Akşam Postası, 28 Ocak 1940,
Hikâyecinin Kaderi, Bütün Eserleri, YKY, 2009, s. 1157.

“Bugün, ne yapalım ki, bizden evvelkiler kendilerinden
bize bir şeyler bırakmamış bulunuyorlar. Onun için biz de
Proust’u, Gide’i, Stendhal’i okuyarak romana varacağız.
Bizde daha henüz roman yok.”

Sait Faik, “Hececiler Yok”, Kurun, 24 Mart 1936,

Hikâyecinin Kaderi (Sait Faik’le Yapılan Röportajlar
bölümünde), Bütün Eserleri, YKY, 2009, s. 1449.

Sunuş

İlk kitabının yayımlandığı 1936 yılından günümüze, Sait Faik’in hem Yaratıcı Benliğiyle (yapıtları) hem de Toplumsal Benliğiyle (kişiliği) ilgili başlıca deneme, eleştiri, inceleme, değerlendirme, saptama arasından seçtiğim ya da daha doğrusu üzerinde durulmasını değişik açılardan gerekli bulduğum dokuz yorumcunun metinlerindeki Sait Faik izleklerini (temalarını) belirlerken, söz konusu yorumcuların belli başlı yaklaşım biçimlerini de ortaya çıkarmaya çalıştım. Daha açıkça söylemem gerekirse, Sait Faik’i Yorumlayanlar: Eleştirinin Eleştirisi’ndeki amacım, Sait Faik eleştirmenlerinin metinlerini okumak, çözümlemek, yorumlamak; bu süreci yaşarken de Sait Faik’i hem Yaratıcı Benliği hem de Toplumsal Benliği ile yeniden anlamlandırmak. Çalışmanın bütüncesi (corpus’ü) şöyle: Kitaba, inceleme nesnesi olarak Sait Faik’in kuşağından ya da Sait Faik’i izleyen kuşaktan edebiyatçıların 1936-1999 arası yorumları ele alındı: 1936, Nâzım Hikmet’in Sait Faik’in ilk kitabı Semaver’e ilişkin yazısının yayın tarihi; 1999 ise, bu konudaki ilk yazısını 1954’te, yazarın ölümünden dört gün sonra yayımlayan Memet Fuat’ın Sait Faik’e ilişkin değerlendirmelerinin son yılı. İnceleme sırası genel olarak yazıların ilk yayımlanış tarihlerine göre değil başka ölçütlere göre gerçekleştirilmiştir. Vedat Günyol geniş kapsamlı ilk önemli eleştirileri yazdığı için birinci sıraya alınmış; hemen ardından Nâzım Hikmet’in “Bir Tavsiye”sine yer verilerek Vedat Günyol’la olan gerçek/kurmaca ilişkisindeki yaklaşım benzerlikleri üstünde durulmuş; daha sonra Sait Faik’in hem yayıncısı, hem yakın arkadaşı olan, ayrıca onun Toplumsal Benliği ile Yaratıcı Benliğini ayrıntılı biçimde yorumlayan Yaşar Nabi’ye geçilmiş; onları bu kez yazılarının yayın tarihlerine göre Nurullah Ataç, Ahmet Hamdi Tanpınar, Sabri Esat Siyavuşgil, Mehmet Kaplan izlemiş; bu yazarların ardından Fethi Naci’nin 1990’daki ayrıntılı çalışması ele alınmış; son olarak da Sait Faik üstüne gözlemleri 1954’ten 1999’a kadar sürmüş olan Memet Fuat’a geçilmiştir:

Vedat Günyol (1911-2004): Dile Gelseler’deki (Çan, 1966) Sait Faik üstüne beş yazı: “Sait Faik Abasıyanık Üstüne”; “Mahalle Kahvesi”; “Yalnızlığın Yarattığı Adam I”; “Yalnızlığın Yarattığı Adam II”; “Bir Sanatçının İçdökmesi” (ilk yayımlanışları: sırasıyla, 1944, 1950, 1954, 1955, 1953); ayrıca Daldan Dala’daki (Adam, 1982) “Sait Faik’in Abası” başlıklı yazı; Nâzım Hikmet (1901-1963): “Bir Tavsiye” (Yazılar 1, YKY, 2002, 6. baskı, 2011; yazının ilk yayımlanışı: Orhan Selim adıyla, Akşam, 9. 5. 1936); Yaşar Nabi (1908-1981): Tahir Alangu’nun Sait Faik İçin (Yeditepe, 1956) derlemesine aldığı, Yaşar Nabi’nin üç yazısı: “Büyük Kaybımız”; “Sait Faik İçin Notlar”; “Sait İçin Notlar” (ilk yayımlanışları: 1954); Yaşar Nabi’nin Yıllar Boyunca (1959) adlı kitabındaki “Namuslu Edebiyatçı” (ilk yayımlanışı: Varlık, sayı 418, 1955), “Hikâyeciliğimizin Bugünkü Durumu” (ilk yayımlanışı: Varlık, sayı 454, 1957) ile “Günler Boyunca”da (ilk yayımlanışı: Varlık, sayı 430-431-433, 1956) Sait Faik ile ilgili saptamalar; Nurullah Ataç (1898-1957): Okuruma Mektuplar’daki (Varlık, 1958; Can, 1988, 2. baskı, 1989; YKY, 2003) “Sayıklama” başlıklı yazıda Sait Faik’le ilgili değerlendirme (ilk yayımlanışı: 1951); Tahir Alangu’nun hazırladığı Sait Faik İçin (Yeditepe, 1956) adlı derlemede yer alan kısa değerlendirme (s. 50; ilk yayımlandığı yer ile tarih belirtilmemiş); aynı derlemedeki “Sait Faik Abasıyanık” başlıklı yazı (s. 154-155; ilk yayımlanışı: 1954); Ahmet Hamdi Tanpınar (1901-1962): Edebiyat Üzerine Makaleler’de (Dergâh, 1969; 3. baskı, 1992) yer alan “Türk Edebiyatında Cereyanlar” başlıklı yazıdaki “Sait Faik”e ilişkin değerlendirme (s. 123-124; ilk yayımlanışı: 1959); Edebiyat Dersleri’ndeki “Yalnız Adam Tipi” başlıklı bölüm (ders notlarının tutulmuş olabileceği tarih: 1953-1954 ile bu öğretim dönemini izleyen üç yıl); Sabri Esat Siyavuşgil (1907-1968): Semaver-Kumpanya’daki (Sait Faik, Bütün Eserleri 1, 2, Varlık, 1965) “Sait Faik’i Anlamak” başlıklı “Önsöz”; Tahir Alangu’nun hazırladığı Sait Faik İçin’de (1956) yer alan “Sait Faik İçin Bir Anket”teki görüşleri (s. 134-136).

Mehmet Kaplan (1915-1986): Hikâye Tahlilleri’nde (Dergâh, 1979) “Dülger Balığının Ölümü” başlıklı hikâyenin “tahlil”i; Fethi Naci (1927-2008): Bir Hikâyeci: Sait Faik, Bir Romancı: Yaşar Kemal’deki (Gerçek, 1990) Sait Faik’e ilişkin bölüm; sonradan bazı eklerle Sait Faik’in Hikâyeciliği adıyla (Adam, 1998; YKY, 2003); Memet Fuat (1926-2002): Aydınlar Sözlüğü’nde (Adam, 2001), “Abasıyanık, Sait Faik” maddesinde biraraya getirilmiş değerlendirmeler, saptamalar, yazılar (ilk yayımlanışları: 1954-1999 arası).

• • •

Sait Faik’in bütün hikâyelerini yoğun biçimde, tıpkı Abdülhak Şinasi Hisar’ın, Nurullah Ataç’ın, Sabahattin Ali’nin yapıtlarında olduğu gibi, 1960’lı yıllarda Varlık Yayınları’nın Bütün Eserleri dizisinden okumuştum. Bu açıdan Yaşar Nabi’nin bizim kuşağımız üstündeki etkisi unutulmaz. Sait Faik’in yapıtları daha sonraki yıllarda Bilgi Yayınevi, ardından da Yapı Kredi Yayınları tarafından basıldı. Kitapların yayın hakkı 2013’ten bu yana da İş Kültür Yayınları’nda. Yukarıda belirttiğim yazarların metinleriyle ilgili değerlendirmelerim sırasında Sait Faik’in hikâyelerine dönmem gerektiğinde, hem gönül bağı hem de alışkanlık gereği Varlık Yayınları’nda çıkmış sekiz ciltlik Bütün Eserleri (1965) ile hem kolaylık sağlaması hem de bir bakıma gerekli metinsel denetlemeleri içermesi bakımından Yapı Kredi Yayınları’nın Delta dizisinden çıkmış tek ciltlik Bütün Eserleri’ne (2009) başvurduğumu, kitapların ayrıca İş Kültür Yayınları’ndaki baskılarından da yararlandığımı burada özellikle belirtmek isterim.

• • •

Dokuz eleştirmene ilişkin yorumlar okunurken, bakış açılarını bütünleyecek olan bölümler arası göndermelerin özellikle dikkate alınmasını öneririm.

Mehmet Rifat

Beylerbeyi, 2015-2019.

…