Birazoku

Marcel Proust’un “Kayıp Zamanın İzinde” adlı romanı bir “Kibarlar Âlemi Komedyası”dır.

“Otantik Snoplar”: “Marcel Proust’un Roman Karakterleri” adlı bu kitap da söz konusu “Komedya”yı canlandıran, yüksek aristokrasiye, büyük burjuvaziye ve onların çevrelerine özgü “oyuncular kadrosu”nun kimliklerini, görünümlerini, heyecanlarını, aşklarını, zevklerini, ihtiraslarını, kıskançlıklarını, sapkınlıklarını ve sanat tutkularını ayrıntılarıyla gözlemliyor, inceliyor, yorumluyor.

*

Marcel Proust’un, “À la recherche du temps perdu” (Kayıp Zama­nın İzinde) adlı romanını kıvamına getirip aralıksız olarak yazmaya koyulması, bazı roman yaratma tekniklerini kul­lanmasıyla olmuştur. Bunların başında da “birinci tekil kişi­li” anlatıma başvurması gelir. Daha önce yazmaya başladığı ama tamamlayamadan yarıda bırakmak zorunda kaldığı Jean Santeuil adlı romandaki üçüncü tekil kişili anlatımın (“Il: “O”) Kayıp Zamanın İzinde’de yerini birinci tekil kişili anlatıma (“Je”: “Ben”) “bırakmasıyla roman biçimine sokulmuş otobiyografi­”den (Jean Santeuil), otobiyografi biçimine sokulmuş romana (Kayıp Zamanın İzinde) geçilmiş olur.

“Ben”li anlatımın gücü de, okuru ikişer ikişer eklemle­nen şu dört öğeye aynı anda gönderiyor olabilmesidir:
– Toplumdaki Benliğiyle yaşayan ve Marcel Proust deni­len kişi;
– Yaratıcılık yeteneğiyle Proust;
– Anlatıcı;
-Kahraman (kendisine bakan Anlatıcı’nın yıllar öncesin­deki Benlikleri).

Proust’un romanını yoluna koymasını sağlayan bir başka teknik de özel adlar sistemini kurmasıdır. Böylece roman ki­şilerini, kendilerine esin kaynağı olmuş ya da olduğu düşü­nebilecek gerçek ya da model kişilerden uzaklaştırmayı bir bakıma kendi inancına göre başarmış olur.

Bir başka önemli teknik de kişilerin yedi ciltlik romanın akışı içinde dolaşıma girmesi ya da dönem dönem yeni nite­liklerle yeniden belirmesidir.

Proust’un roman yaratma teknikleri üstüne yaptığımız bir başka çalışmada (M. Rifat, 2009: 65-72) belirlediğimiz yedi ayrı teknikten buraya yalnızca kişileri ilgilendiren üç tekniği aktarmayı uygun gördük; çünkü, biz bu araştırmamızda yal­nızca “Kayıp Zamanın İzinde”deki karakterlerin sınıfsal aidiyet­lerini, kimliklerini, fiziksel görünümlerini, konuşma biçim­lerini, aşklarını, izlenimlerini, kıskançlıklarını, birbirleriyle ilişkilerini, sanata ve edebiyata bakışlarını, ama en çok da za­manın akışı içinde geçirdikleri fiziksel, duygusal, düşünsel, sınıfsal dönüşümleri göstermeye çalışacağız.

“Anlatıcı’nın çeşitli anlardaki Benliklerinin hem kendine hem de çevresine bakışıyla ve bu bakışa bağlı yorumlarla kurulan “Kayıp Zamanın İzinde”de kurmaca ve gerçek toplam beş yüzü aşkın kişi dolaşıma girer. Yapıtta adı ancak iki kez o da dolaylı olarak geçen Anlatıcı’yı ve ailesini ayrı tutup öteki kişi adlarının yapıt içindeki kullanım sıklığına baka­cak olursak Anlatıcı’nın bakışına göre oluşan roman kişileri arasında bir aşama sırasının (hiyerarşinin) bulunduğunu da gözlemleriz.

…