Birazoku

Dünya kamuoyu özel askeri şirket kavramıyla ilk olarak ABD’nin Afganistan ve Irak’ı işgali sırasında tanıştı. Oysa günümüzdeki özel askeri şirketlerin ortaya çıkış hikâyesi Soğuk Savaş’ın bittiği yıllara dayanır.

Yaklaşık yirmi yıllık bir geçmişe sahip olan bu yeni güvenlik konsepti bugün yüzlerce şirketten oluşan, milyonlarca çalışanı istihdam eden yüz milyar doların üzerinde mali hacme sahip bir sektör haline gelmiştir.

Tüm bu ekonomik göstergelerin yanında asıl önemli olan bu yeni endüstrinin süregelmiş güvenlik anlayışını altüst etmesi. İnternet güvenliğinden meydan muharebelerine kadar geniş bir yelpazede hizmet veren askeri şirketler yavaş yavaş milli orduların yerini alıyor. Askeri endüstrinin bu önlenemez yükselişi mevcut dünya siyasetini tehdit eden en önemli meselelerden biri.

Kiralık Ordular şimdiye dek özel askeri şirketler üzerine hazırlanmış en kapsamlı incelemedir.

“Konu üzerine yazılmış ilk dikkate değer çalışma”
Financial Times

“Amerikan hükümetinin savaşı sürdürebilmek için özel şirketlere olan artan bağımlılığını düşündürücü bir şekilde gözler önüne seriyor”
BusinessWeek

“Kiralık Ordular; MPRI, Airscan, Dyncorp, Brown&Root ve diğer şirketlerin nasıl topyekun bir savaşı başarıyla yürütebileceklerini açıkça gösteriyor”
Atlantic Monthly

“Özel askeri şirketlerin dünya siyasetindeki etkisini çarpıcı bir şekilde sunuyor”
Christian Science Monitor

“Küresel çapta 100 milyar $’lık büyüklüğe sahip özel askeri endüstri üzerine şu ana dek yapılmış en düşündürücü çalışma” Foreign Affairs

İÇİNDEKİLER

önsöz

BİRİNCİ BÖLÜM

ŞİRKET ASKERLERİ ÇAĞI.

İKİNCİ BÖLÜM

ASKERLİKTE ÖZELLEŞMENİN TARİHİ .

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ÖZEL ASKERİ ENDÜSTRİNİN KENDİNİ GÖSTERMESİ

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

GÜVENLİĞİN ÖZELLEŞTİRİLMESİNİN NEDENİ.

BEŞİNCİ BÖLÜM

KÜRESEL ASKERİ HİZMETLER ENDÜSTRİSİ

ALTINCI BÖLÜM

ÖZEL ASKERİ ENDÜSTRİDE SINIFLANDIRMA.

YEDİNCİ BÖLÜM

ASKERİ TEDARİK ŞİRKETİ: EXECUT VE OUTCOMES:

SEKİZİNCİ BÖLÜM

ASKERİ DANIŞMA ŞİRKETİ: MPRI.

DOKUZUNCU BÖLÜM

ASKERİ DESTEK ŞİRKETİ: BRS

ONUNCU BÖLÜM

SÖZLEŞMELERDEN DOĞAN SORUNLAR

ON BİRİNCİ BÖLÜM

PAZAR DİNAMİZMİ VE KÜRESEL GÜVENLİK

SORUNLARI.

ON İKİNCİ BÖLÜM

ÖZEL ŞİRKETLER VE SİVİL ASKER DENGESİ

ON ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

KAMU HEDEFLERİ AÇISINDAN ÖZELLEŞMİŞ ASKERİYENİN ROLÜ

ON DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER VE İŞİN AHLAKI BOYUTU

ON BEŞİNCİ BÖLÜM

SONUÇLAR

EKLER

BİBLİYOGRAFYA

İNDEKS.

Önsöz

Kiralık askerlik hizmeti sunan firmalar olgusuna ilk rastlayışım dolaylı bir şekilde olmuştu. 1996’da, Bosna’da savaş sonrası durumu araştıran BM destekli bir projeye dahil olana dek böyle bir şeyi hiç duymamıştım. Biz bölge uzmanlarıyla, hükümet yetkilileriyle, yerel askeri analistlerle ve bölgedeki barış gücü üyeleriyle görüşmeler yaptıkça. Balkanlardaki askeri dengenin tümüyle, Military Professional Resources Incorporated (MPRI) adında Virginya merkezli küçük bir firmanın faaliyeüerine bağlı olduğu kısa sure içinde açıklığa kavuştu. Şirketin Bosna ordusunun silahlanmağım ve eğitilmesini koordine ettiği yer olan, Saraybosna’da nehir kıyısında, ne olduğu belirsiz bir binada bulunan bölge ofislerini ziyaret ettim.

Şirket elemanları kibardı ve çoğunlukla bana yardıma oldular. Ama kim olduklarına ve ne yaptıklarına ilişkin belirsizlik sürekli havada kaldı. Özel bir şirketin çalışanlarıydılar, fakat sonuçta askeri görevler yürütüyorlardı. Bu da bizim ne işi ne de savaşı yerleştirdiğimiz eksenle çakışıyordu. Her ne kadar onlar orada sadece işlerini yapıyor olsalar da sürece bakıldığında bölgedeki güvenlik dengesini değiştiriyorlardı. Askeri olaylar dünyasını nasıl gördüğümüz ile bu dünyanın gerçek hali arasında bulunan görünüşteki bu ayrılık beni etkilemişti ve daha fazlasını öğrenmek istiyordum. Bundan sonraki birkaç yılımı, bu endüstride çalışan ya da onu yakından gözlemleyen yüzlerce insanla görüşmeler yaparak, bu yolu izleyerek geçirdim. Hatta bir dönem, Pentagon’da bu firmanın sözleşmelerinden birinin denetlenmesine yardım ettim.

O zamandan beri, hem benim ziyaret ettiğim firma hem de genel olarak bu endüstri, belirgin ölçüde gelişti. MPRI yakın zamanda Fortune 500şirketlerinden biri tarafından satın alındı. Askeri hizmetler sunan diğer şirketler de dünyanın önde gelen gazetelerinde, radyolarında ve televizyon kuruluşlarında gündeme geliyor.’ Uygun ve meşru askeri aktörler olarak özel girişimlerde bulunulması fikri, genel olarak medyanın da ötesinde siyasi yelpazenin her köşesinden artan sayıda siyasi aualist ve uzman arasında güven kazanmaya başladı.’ Bu faaliyetler, bazı ülkelerin yasama yetkililerinin dikkatini çekti ve bu faaliyetleri kapsayan birçok faturanın ibraz edilmesi sonucunu doğurdu.1 Afrikalı devlet başkanlarının yer aldığı uluslararası bir forumda, bunların belli başlı durumlarda Sierra Leone’deki BM operasyonunun kumandanının yaptığı gibi kullanılması önerildi.’ Birleşmiş Milletler barışı koruma olgusunun fikir babası kabul edilen Sir Brian Urquart bile bu tip firmalarla çalışılmasını savundu.

Bu şirketlerin piyasadaki yetkinliğinin bir diğer işareti de özel şirketler lehine lobi yapmak üzere yakın zamanda kurulmuş bir ticaret birliği olan Uluslararası Barış Operasyonları Birliği’dir (IPOA lntemational Peace Operations A ssociation).’önemli olan nokta şudur ki “Şirket Askerleri/Kurumsal Askerler” olarak tanımladığım oluşumla ilk karşılaştığım zamandan bu yana, bu özel askeri endüstri artık o kadar da küçük ya da silik değil. Ancak endüstrideki tüm bu gelişmeye rağmen, bizlerin buna ilişkin algısı hâlâ son derece sınırlı.

EKSİK OLAN NEDİR?

Askeri endüstrinin bir muamma olarak kalmasının nedeni kısmen, birçok gazetede ve dergide bu tip firmaların faaliyetleri üzerine makaleler yazılıyor olmasına rağmen, bunların çoğunun aşın milliyetçi başlıklar taşıyıp, ciddi açıklamalara yeterince yer vermiyor olmasıdır. Akademik çevrelerde bazı şirketleri tanıtmış ve tarif etmiş olan birkaç makale ve rapor bulunur, ama alanın geniş kısmı büyük ölçüde malumatsız kalmıştır.’ Şirketler hakkında yapılan çalışmaların çoğu bütünleyici olmaktan ziyade betimleyin olmuştur. Hiçbiri bu endüstriyi geniş kapsamlı olarak ele alamamıştır ve bizim bu sektöre ilişkin bildiklerimiz hâlâ sistematik bir gelişim göstermemiştir.’

Bunun nedeni, şu ana kadar askeri şirketler hakkında yapılan kısıtlı araştırmaların şirketlere veya bunların bulunduğu yerlerdeki en çok da ortaya ilk çıktıkları yer olan Afrika’daki münferit anlaşmazlıklara dair örnek olaylara odaklanmış olmasıdır. Analistler aynı zamanda daha çok paralı askerlik türündeki bu oluşumu, “bir başına küçük ordular” gibi değerlendirme eğilimindedirler. Bunları ne farklı türde askeri hizmetler sunan benzer şirketler, ne de genel iş modelleri kapsamında bir yere yerleştirmemişlerdir. Tipik bir tanım, bu şirketlerin müşteri listesi “kötü liderleri olan zayıf devletlerle sınırlıdır” şeklindeki yanlış ifadeyle yapılır.’

Sonuçta, saptanmış gerçeklerin bulunmamasından kaynaklanan boşluk nedeniyle, bu endüstriye ya da onu oluşturan şirketlere ilişkin fikir sahibi olunamamaktır. “En geniş tabanda kullanılan terimler için bile evrensel kabul görmUş tanımlar bulunmaz.”10 Bu endüstrinin herhangi bir analiz çerçevesi, özel askeri şirketlerin faaliyet türleri ile bunların etkilerine ilişkin herhangi bir açıklama, bu endüstriyi bir bütün olarak inceleme teşebbüsü ve karşılaştırmalı analizler yoktur.

Aynı ölçüde tehlikeli olan bir şey daha vardır ki bu şirketler hakkında yazılmış olanların birçoğu eleştirel değildir ve endüstriye bağımsız bir perspektiften bakılarak yapılmış incelemelerden nasibini çok az almıştır. Bu konu insanların geçimleri, itibarları ve hatta muhtemelen akademik çevrenin ve politika saptayıcıların endüstriyi nasıl anladığına bağlı olan, endüstrinin nihai meşruiyeti ile son derece tartışmalıdır. Ne yazık ki az miktardaki nitelikli analizlerde en başından beri son derece ciddi bir kutuplaşma görülür. Amaç; ya bu şirketleri neredeyse “mesihler”le karşılaştıracak ölçüde yüceltmek veya bunları sadece varlıklarından ötürü bile suçlamaktır.” Sonrasında, bu önyargılı bulgular çoğunlukla bu şirketler veya onların muhalifleri tarafından kendi gündemlerini öne sürmek adına kullanılır.”

öyle ki bu endüstriyle ilk karşılaşmamdan yıllar sonra bile bu konu, sadece şirketler ve onların yaptıkları operasyonlar alanında değil, aynı zamanda öngörü sağlayan ve açıklayıcı kavramlar  ile bağımsızca belirlenmiş politika seçeneklerinden yoksunluk anlamında da kamu genelinde hâlâ belirsizliğini koruyor. Bu kitap, endüstrinin siyaset ve kuramsal analizinde görülen ve giderek büyüyen boşluk ile daha önceki girişimlerde rastlanan kısıtlamalar gibi konulara çözüm bulma niyetiyle yazılmıştır.

SALDIRI STRATEJİSİ

Bu çalışmanın hedefi sadece, askeri alanda faaliyet gösteren şirketler hakkındaki bilgilerin bir derlemesini yapmak değildir. Bu endüstriye ilişkin çoğunlukla uygunsuz bilgileri nihayetinde bir köşede toplamak kadar dikkate değer olmakla birlikte, geniş kapsamlı bir analitik yapı oluşturulması ve bunun uygulanması çok daha önemlidir. Bu kitap, bizim bu şirketler hakkında bildiklerimizi sistematik bir şekilde bir araya getirip düzenleyerek, bizlere gelecekte yol gösterebilecek teorilerin gelişmesine izin veriyor.

Bu endüstri ve onun dünyadaki olaylar arasındaki yeri için objektif bir anlayış inşa etmek adına benim planım; uluslararası ilişkiler teorisi, güvenlik çalışmaları, siyasi ekonomi, karşılaştırmalı siyaset, endüstriyel analiz ve örgütsel davranış gibi birbiriyle benzeşmeyen alanlardan dersler çıkarmaktır. Bizzat bu şirketler üzerine odaklanmış incelemeye ek olarak, bu çalışma aynı zamanda hem askeri alandaki neticelerden, hem de benzer yapılar…