Birazoku

Hıristiyanlığın en büyük düşünürlerinden biri olan Augustinus, Retractationes eserinde, yaşamı boyunca yazdığı metinleri ve teolojik görüşlerini yeniden gözden geçirir.

Bu kitap, sadece bir öz eleştiri değildir, aynı zamanda felsefi ve teolojik bir dönüşümün de izlerini taşır.

Önceki eserlerinde karşılaştığı hataları fark eden Augustinus, özellikle eski yazılarında kullandığı kaynakların doğruluğunu ve içeriğini sorgular. Yanlış yorumları düzeltirken hem kendi düşünsel evrimini hem de Hıristiyan teolojisinin temel ilkelerine olan derin bağlılığını ortaya koyar. Eski yazılarındaki hataları kabul edip düzeltmek onun entelektüel dürüstlüğünün ve düşünsel olgunluğunun bir göstergesidir. Retractationes, Augustinus’un sadece kişisel bir itirafı değil, aynı zamanda dönemin düşünsel atmosferini ve Hıristiyan teolojisinin gelişimini anlamak isteyenler için değerli bir kaynaktır. Bu eser hem felsefi hem de teolojik bakımdan kapsamlı bir düşünsel yolculuğa çıkmak isteyen okurlar için rehber niteliğindedir.

SUNUŞ

“Birlikte zihnimin derinliklerindeki huzuru ve
anlamı keşfettiğim eşime, Yavuz’a.”

Tarihin en üretken yazarlarından biri olan Augustinus, yazılarında düşüncenin hemen tüm aşamalarını geçmiş ve çok çeşitli konuları derinlemesine incelemiştir. Eserleri bir katalog hâline getirilecek olsa otobiyografik özellikte olanlar üçe ayrılabilirler: İtiraflar, Retractationes ve Mektuplar. Augustinus İtiraflar’da hayatını gözden geçirirken, Retractationes’de çalışmalarını gözden geçirir; Mektuplar’ı ise onun kilise içerisindeki faaliyetlerini anlamak açısından önemlidir.

İtiraflar Augustinus’un bütün eserleri içerisinde belki de en çok okunan ve bilinen eseridir. Bunun aksine Retractationes ise neredeyse hiç bilinmez. Edebi açıdan bakıldığında iki eser de Yunan-Roma edebiyatında yeni bir tür olarak karşımıza çıkar: Amaçları farklıdır ancak her ikisi de kişiseldir. Elbette Retractationes, İtiraflar’ınki gibi edebi bir dile ve okunabilirliğe sahip değildir; Retractationes’de İtiraflar’daki gibi felsefi analizler, duyguların yüceltilmesi ve derin felsefi görüşler yoktur. Bu da onu çekici kılmaz. Yine de Augustinus, Retractationes’de eserlerini, İtiraflar’daki ruhla değerlendirmeye çalışır.

Retractationes gibi bir kitabın yazılması dahi oldukça önemlidir. Güncel kalması amaçlanan ve geniş çapta okunan tek bir çalışmayı gözden geçirmek ve düzenlemek bugün bizim için yeni bir şey değildir fakat Augustinus’un dönemi için kesinlikle alışılmadık bir durumdur. Hele ki bir yazarın tüm eserlerini baştan sona yeniden incelemeye ve düzenlemeye tâbi tutması daha önce görülmemiş bir şeydir. Bir yazar çalışmalarını ne kadar sevse ve keyif alsa da böyle bir yükün altına girmek kolay bir şey değildir. Bu nedenle Retractationes ayrı bir öneme sahiptir: Augustinus’un neredeyse tüm eserlerinin eleştirisidir, kataloğudur ve tevazusunu gösterir.

Augustinus’un bu çalışmasına verdiği Retractationes ismi, onun niyetini ve amacını doğru bir şekilde tanımlamaz ve içeriğinin doğasını yeterince belirtmez. Retractationes kelimesi, her ne kadar kelime anlamı olarak geri çekme ya da sözünü geri alma gibi anlamlara sahip olsa da Augustinus’un burada yaptığı şey, söylediklerinden vazgeçme değildir. Burada Retractationes kelimesi, yazarın eserlerinin yeniden gözden geçirilmesi veya eleştirel incelenmesi olarak anlaşılmalıdır. İnceleme, denetleme, gözden geçirme ve revizyon kelimeleri Augustinus’un amaçladığı işi tanımlamak için daha doğrudur çünkü Augustinus bu eserinde düşüncelerinden vazgeçmez, onları inceler ve tashih eder. Bu sebeple başlığın Retractationes olması daha doğru görünmektedir.

Retractationes’den anladığımız kadarıyla aslında Augustinus’un amacı bütün yazılarını gözden geçirmekti. Kolaylık sağlamak amacıyla bütün eserlerini kitaplar, mektuplar ve vaazlar olmak üzere üçe böldü. Ancak Augustinus yalnızca kitaplarını gözden geçirmeyi tamamlayabilmiştir. Dolayısıyla, şu anda sahip olduğumuz şekliyle Retractationes, iki ciltte yalnızca onun kitaplarına ilişkin incelemesini içermektedir; mektuplar ve vaazlar hiçbir zaman tamamlanmamıştır. Genel olarak Augustinus’un yaptığı düzenlemeler birkaç kategoride incelenebilir. Örneğin Hıristiyan doktrinine dair yaptığı yorumların bazılarını bilgisizlikten yaptığını söyler ve bunları daha iyi anlaşılabilecek şekilde düzenler ya da yanlış anlaşılmaya açık yorumlarını netleştirmeye çalışır. Bir diğer düzenlemeleri pagan felsefesiyle daha önceki bağlantılarından kaynaklanan kavramlar kullanmasıyla ilgilidir. Bunları da gençliğinde kendinden emin konuşması sebebiyle yaptığını itiraf eder ve tabiri caizse kendisini azarlar. Olgunlaştıkça dilinden bu kavramların gittiğini söyler. Ayrıca Kutsal Metinlerle ilgili düzenlemeleri de vardır. O zaman elinde bulunan metinlerin hatalı olduğunu fark edince bu hatadan kaynaklı yaptığı yanlış yorumları düzeltir.

Augustinus yazılarını incelerken kitapları, mektupları ve vaazları arasında ayrım yapmasına rağmen kitapları içerisinde incelediği bazı eserler mektup gibi görünmektedir ve öyle de yazılmışlardır ancak Augustinus bunları mektuplarının incelemesine bırakmak yerine neden kitapları içerisine dâhil ettiğini açıklar. Bu metinlerde, yazanın ve yazıldığı kişinin adı belirtilmediği için mektuplarına değil, kitaplarına dâhil etmiştir. Belki de Retractationes’in en değerli özelliği, Augustinus’un her bir incelemenin yazılmasının gerekçelerini tanımlamasıdır; çoğu durumda içeriğin kısa bir özetini de eklemiştir. Birçoğu “kardeşlerin emirleri” nedeniyle yazılmıştır. Birçoğu “sapkınlığa” karşı verdiği mücadelenin hararetinde yazılmıştır. Augustinus, Retractationes’in her bölümünün sonunda, ele aldığı kitabın giriş sözlerini aktarır. Bunu yapmaktaki amacının ne olduğunu söylemez ancak kelimeleri orijinal metinde yazdığı gibi vermeye dikkat eder.

Augustinus’un yaşamı ve eserleri üzerine yapılacak çalışmalar açısından Retractationes oldukça büyük bir öneme sahiptir. Bu gerçek göz önüne alındığında, Augustinus’un daha iyi anlaşılması ve Augustinus çalışacak akademisyenler ve uzmanlar için bir kılavuz görevi görmesi bakımından bu eserin Türkçeye kazandırılması büyük önem arz etmektedir. Bu çevirinin temelini oluşturan metin, Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum XXXVI’daki Pius Knöll edisyonudur. Çeviri yöntemi olarak edebi bir çeviri yerine Latince metne olabildiğince sadık kalınmaya çalışılmıştır. Augustinus’un Kutsal Metinler ve diğer yazılardan alıntı yaptığı her yerde, bu pasajlar onun kullandığı Latinceden çevrilmiştir. Bu sebeple Türkçeye çevrilmiş diğer Kutsal Metinlerle aralarında bazı farklar olabilir.

Bu çalışmanın ortaya çıkmasını sağlayan Ahmet Faruk Çağlar’a, son okumasını yapan Samet Özgüler’e ve yayına hazırlanmasında emeği geçen tüm Dergâh Yayınları çalışanlarına teşekkürlerimi sunuyorum.

ÖZDEN ÖZKAYA DEMİRHAN

İÇİNDEKİLER

13 Önsöz
17 1. KİTAP
19 1. Akademiacılar Üzerine, Üç Kitap
24 2. Mutlu Hayat Üzerine, Bir Kitap
26 3. Düzen Üzerine, İki Kitap
29 4. Kendimle Konuşmalar, İki Kitap
32 5. Ruhun Ölümsüzlüğü Üzerine, Bir Kitap
35 6. Katolik Kilisesi’nin Gelenekleri Üzerine ve Manicilerin Gelenekleri Üzerine, İki Kitap
40 7. Ruhun Niceliği Üzerine, Bir Kitap
42 8. Özgür İrade Üzerine, Üç Kitap
50 9. Manicilere Karşı, Yaratılış Üzerine, İki Kitap
54 10. Müzik Üzerine, Altı Kitap
58 11. Öğretmen Üzerine, Bir Kitap
59 12. Hakiki İnanç Üzerine, Bir Kitap
66 13. İnancın Değeri Üzerine, Bir Kitap
71 14. İki Ruh Üzerine, Bir Kitap
79 15. Manici Fortunatus Aleyhindeki Dava, Bir Kitap
81 16. İnanç ve İtikat Üzerine, Bir Kitap
83 17. Metinlere Göre Yaratılış Üzerine, Tamamlanmamış Bir Kitap
85 18. Rabb’in Dağdaki Vaazı Üzerine, İki Kitap
92 19. Donatist Mezhebe Karşı Bir İlahi, Bir Kitap
93 20. Kâfir Donatus’un Mektubuna Karşı, Bir Kitap
96 21. Manici Mürit Adimantus’a Karşı, Bir Kitap
100 22. Havari’nin Romalılara Mektubu’ndan Belirli Bölümlerin Açıklanması, Bir Kitap
106 23. Galatyalılara Mektup’un Açıklanması, Bir Kitap
109 24. Romalılara Mektup’un Bitmemiş Bir Açıklaması, Bir Kitap
111 25. Seksen Üç Farklı Soru Üzerine, Bir Kitap
123 26. Yalan Üzerine, Bir Kitap
125 2. KİTAP
127 27. Simplicianus’a, İki Kitap
130 28. Temel Olarak Adlandırdıkları Manicheus’un Mektubuna Karşı, Bir Kitap
131 29. Mücadele Üzerine, Bir Kitap
133 30. Hıristiyan Öğretisi Üzerine, Dört Kitap
135 31. Donatistlere Karşı, İki Kitap
136 32. İtiraflar, On Üç Kitap
138 33. Manici Faustus’a Karşı, Otuz Üç Kitap
141 34. Manici Felix’e Karşı, İki Kitap
142 35. İyinin Doğası Üzerine, Bir Kitap
143 36. Manici Secundinus’a Karşı, Bir Kitap
144 37. Hilarius’a Karşı, Bir Kitap
145 38. İncil’den Sorular, İki Kitap
147 39. Eyüp Üzerine Notlar, Bir Kitap
148 40. Katekümen Adaylarının Talimatları Üzerine, Bir Kitap
149 41. Teslis Üzerine, On Beş Kitap
152 42. Evanjelistlerin İttifakı Üzerine, Dört Kitap
154 43. Parmenianus’un Mektubuna Karşı, Üç Kitap
156 44. Vaftiz Üzerine, Yedi Kitap
158 45. Centurius’un Donatistlerden Getirdiğine Karşı, Bir Kitap
159 46. Januarius’un Soruşturmalarına Dair, İki Kitap
161 47. Keşişlerin Çalışması Üzerine, Bir Kitap
163 48. Evliliğin İyiliği Üzerine, Bir Kitap
165 49. Kutsal Bekâret Üzerine, Bir Kitap
166 50. Metinlere Göre Yaratılış Üzerine, On İki Kitap
168 51. Petilianus’un Mektuplarına Karşı, Üç Kitap
170 52. Donatist Mezhebinden Gramerci Cresconius’a, Dört Kitap
171 53. Donatistlere Karşı İncelemeler ve Kanıtlar, Bir Kitap
173 54. Kim Olduğunu Bilmediğim Bir Donatist’e Karşı, Bir Kitap
175 55. Maksimianistlerle İlgili Donatistlere Bir Uyarı, Bir Kitap
176 56. İblislerin Kehaneti Üzerine, Bir Kitap
177 57. Paganlara Yönelik Altı Sorunun Açıklanması, Bir Kitap
179 58. Yakup’un On İki Kabileye Mektubunun Açıklaması
180 59. Marcellinus’a Günahların Sonuçları ve Bağışlanması ile Çocukların Vaftizi Üzerine, Üç Kitap
182 60. Constantinus’a Tek Vaftiz Üzerine Petilianus’a Karşı, Bir Kitap
184 61. Donatistlere Karşı Maximinianistler Üzerine, Bir Kitap
185 62. Honaratus’a Yeni Ahit’in Lütfu Üzerine, Bir Kitap
187 63. Marcellinus’a Ruh ve Söz Üzerine, Bir Kitap
189 64. İman ve İşler Üzerine, Bir Kitap
190 65. Donatistlerle Olan Toplantının Kısa Bir Özeti, Bir Kitap
191 66. Donatistlere Karşı Olan Toplantıdan Sonra, Bir Kitap
193 67. Tanrı’nın Görünüşü Üzerine, Bir Kitap
194 68. Doğa ve Lütuf Üzerine, Bir Kitap
195 69. Tanrı Devleti Üzerine, Yirmi İki Kitap
198 70. Rahip Orosius’a Priscillianistlere Karşı, Bir Kitap
199 71. Rahip Hieronymus’a Biri Ruhun Kökeni Üzerine, Diğeri Yakup’un Ayeti Üzerine, İki Kitap
201 72. Toplantıdan Sonra Donatislerin Piskoposu Olan Emeritus’a, Bir Kitap
202 73. Pelagius’un İşleri Üzerine, Bir Kitap
203 74. Donatistlerin Islahı Üzerine, Bir Kitap
204 75. Dardanus’a Tanrı’nın Varlığı Üzerine, Bir Kitap
205 76. Pelagius ve Caelestius’a Karşı Mesih’in Lütfu ve İlk Günah Üzerine,
Albina, Pinianus ve Melania’ya, İki Kitap
206 77. Donatist Emeritus’un Davası, Bir Kitap
207 78. Ariusçuların Vaazına Karşı, Bir Kitap
208 79. Valerius’a, Evlilik ve Arzu Üzerine, İki Kitap
210 80. Söylemler, Yedi Kitap
212 81. Sorular, Yedi Kitap
215 82. Ruh ve Ruhun Kökeni Üzerine, Dört Kitap
217 83. Pollentius’a, Zina Evlilikleri Üzerine, İki Kitap
218 84. Kanunun ve Peygamberlerin Muhalifine Karşı, İki Kitap
219 85. Donatist Piskopos Gaudentius’a Karşı, İki Kitap
221 86. Yalan Söylemeye Karşı, Bir Kitap
222 87. Pelagiusçuların İki Mektubuna Karşı, Dört Kitap
223 88. Julianus’a Karşı, Altı Kitap
225 89. İnanç, Umut ve Sevgi Üzerine, Bir Kitap
226 90. Ölülerle İlgilenmek Üzerine, Piskopos Paulinus’a, Bir Kitap
227 91. Dulcitius’a Sekiz Soru Üzerine, Bir Kitap
228 92. Valentinus ve Onunla Birlikte Olan Keşişlere, Lütuf ve Özgür İrade Üzerine, Bir Kitap
229 93. Yukarıda Bahsedilen Aynı Kişilere, Uyarı ve Lütuf Üzerine, Bir Kitap

ÖNSÖZ

1-Uzun zamandır yazılarımı, kitap, mektup ya da risalelerimi adil bir disiplinle gözden geçirdiğim ve hoşuma gitmeyenleri bir eleştirmen edasıyla belirttiğim bir çalışma üzerinde düşünüp taşınıyordum ve daha da ertelenmemesi gerektiğini düşündüğüm için, Tanrı’nın da yardımıyla [bu işe] ancak şimdi1 başlıyorum. Yalnızca öngörüsüz bir kişi, kendi hatalarımı düzelttiğim için beni eleştirmeyi düşünür. Lakin şayet sonradan bana bile yetersiz gelen şeyleri söylememem gerektiğini söylüyorsa doğru söylüyordur ve o da benim eleştirdiğim şeyleri eleştirdiği için benim tarafımdadır. Çünkü başta söylemem gerekenleri söyleseydim, düzeltmek zorunda kalmazdım.

2-Dileyen yaptığım işi istediği gibi yorumlasın, yine de ben bu konuda, Havari Pavlus’un şu sözünü dikkate almalıyım: “Eğer biz kendimizi yargılarsak, Tanrı tarafından yargılanmayız.”2 Ayrıca “Çok konuşanın günahı eksik olmaz”3 yazan pasaj da beni epey dehşete düşürür; çok fazla yazdığım ya da söylediklerimin çoğu terkip edilmeden yazıldığı için değil –Tanrı esirgesin, söz ne kadar uzun olursa olsun önemli şeyleri söylemek gereksiz görülmesin– fakat Kutsal Metinlerin o pasajından, şüphesiz, sayısız tartışmalarımdan toplanabilen, yanlış değilseler bile kesinlikle gereksiz olarak görülmüş ya da açıkça gösterilmiş olan pek çok şey nedeniyle korkuyorum. Gerçekten de hangi inanan, Mesih’in şu sözlerinden korkmaz: “İnsanlar söyledikleri her boş söz için yargı günü hesap vereceklerdir.”4 Havarisi Yakup da “Herkes dinlemekte çevik, konuşmada yavaş olsun”5 der, ayrıca başka yerde de şöyle söyler: “Kardeşlerim, çoğunuz öğretmen olmayın, onların daha titiz bir yargılamadan geçeceğini biliyorsunuz. Çünkü hepimiz çoğu zaman hata yaparız. Eğer sözleriyle hata yapmayan varsa, ancak o mükemmel kişidir.”6 Bu mükemmelliğin, yaşlı olduğum için bende olduğunu iddia etmiyorum, hatta yazmaya ya da insanlarla konuşmaya başladığım ve üzerime çok fazla sorumluluk yüklenen gençliğimde daha da azdı; ne zaman topluluğa konuşmak gerekse, eğer hazırsam, sessiz kalıp diğerlerini dinlememe ve “dinlemede çevik, konuşmada yavaş” olmama çok nadir olanak veriliyordu. O hâlde geriye, hatalarımı yargılamasından kaçındığım tek öğretmenden önce kendimi yargılama görevi kalıyor. Fakat sanırım farklı ve birbirlerine karşıt şeyler düşündükleri için pek çok öğretmen ortaya çıkıyor lakin hepsi aynı şeyi söyleyip gerçeği konuştuklarında tek gerçek öğretmenin öğretilerinden ayrılmazlar. Yine de ondan öğrendikleri çoğu şeyi söylerken değil, kendileri ekleme yaptıklarında hata yaparlar. Şüphesiz ki böylece çok konuşmaktan yalana düşerler.

3-Dahası, bu çalışmayı, çoktan yayınladığım ve düzeltemeyeceğim yazılarımı, kendilerinden geri isteyemeyeceğim kişilere vermek amacıyla yazmaya karar verdim. Daha henüz katekümen iken, bir zamanlar değer verdiğim dünyevi umudu terk ettiğim fakat hâlâ seküler yazıların karakterlerinden etkilendiğim zamanlarda yazdıklarımı kesinlikle es geçemeyeceğim çünkü bu yazılar pek çokları tarafından bilinir hâle geldiler, çoğaltıldılar ve okundular, hatta eğer yanlışlar göz ardı edildiyse ya da göz ardı edilmediyse de üzerine düşünülmeden faydalı bir biçimde okundular. Bu sebeple, bu yazıları her kim okuyorsa hatalarımda değil, iyiye doğru olan ilerlememde beni takip etsin. Çalışmalarımı yazıldığı sırayla okuyan kişi, muhtemelen, yazdıkça ilerleme kaydettiğimi keşfedecektir. Bu nedenle bu çalışmada da mümkün olduğunca bilinen aynı sıralamaya özen göstereceğim.