Birazoku

Bu çalışma iki sürrealistin, George Bataille ile Frederick Kiesler’in “formsuz mimarlık” ve “sonsuz mekân” kavramlarını ele alarak, sürrealizmin eleştirel mimarlık perspektifini aydınlatıyor. Sürrealistler, egemen olan mimarlık disiplininin rasyonalizmine ve hayat üzerindeki hükümranlığına cephe alırlar. Frederick Kiesler’in “sonsuz mekânları” yerleşik mimarlık kavrayışının sorgulanmasında etkili olur. Bataille’ın “formsuzluğu”, Kiesler’in “sonsuzluğunu” tamamlar. Bu iki isim, özellikle İkinci Dünya Savaşı’nın ardından canlanan avangardın, mimarlığı ve şehirciliği sökme çabalarında etkili olurlar.

İÇİNDEKİLER
SUNUŞ……………………………………………………………………………………………………………………………………….7
Sürrealizm ve
Formsuz Kavramı
Sürrealizm ve Mimarlık ……………………………………………………………………………………..19
Georges Bataille, Documents Dergisi
ve Eleştirel Sözlük…………………………………………………………………………………………………. 27
• Eleştirel Sözlük’te “Formsuz” Maddesi …………………………………………..28
• Eleştirel Sözlük’te “Mimarlık” Maddesi…………………………………………..30
Frederick Kiesler’in Mimarlığında
Sonsuz Mekân
Frederick Kiesler’in Mimarlığı…………………………………………………………………..35
• Korealizm ve Biyoteknik……………………………………………………………………………….41
• Mekân Evi (Space House)……………………………………………………………………………48
• Sonsuz Ev (Endless House) ………………………………………………………………………. 52
Sergi Mekânları………………………………………………………………………………………………………….65
Korealizm Kuramı…………………………………………………………………………………………………….77
Biyoteknik Tasarım…………………………………………………………………………………………………81
Sürekli Yapı …………………………………………………………………………………………………………………….85
Formsuz Mimarlık…………………………………………………………………………………………………… 87
Notlar……………………………………………………………………………………………………………………………………….89
Dizin…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 97

SUNUŞ

Bu çalışma iki sürrealistin, Georges Bataille ile Frederick Kiesler’in “formsuz mimarlık” ve “sonsuz mekân” kavramlarını ele alarak, sürrealizmin eleştirel mimarlık perspektifini aydınlatıyor. Sürrealistler, rasyonalizmi ve hayat üzerindeki hükümranlığı dolayısıyla egemen olan mimarlık disiplinine yazılarıyla cephe almış olsalar da, karşıt mimarlık arayışlarına girişmediler. Frederick Kiesler bu açıdan bir istisnadır. Onun “sonsuz mekân”ları yerleşik mimarlık kavrayışının sökülmesinde etkili olmuştur. Bataille’ın “formsuzluğu”, Kiesler’in “sonsuzluğu”nu tamamlar. Bu iki isim, özellikle İkinci Dünya Savaşı’nın ardından canlanan avangardın –başta sitüasyonizmin– mimarlığı ve şehirciliği sökme çabalarında öncü olurlar.

Sürrealizm, Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda ortaya çıkmış, sanat tarihinde önemli bir yer edinmiş ve kendinden sonraki birçok oluşumu etkilemiş, devrimci nitelikte bir kolektif sanat hareketidir. Düşünce dünyasına egemen olan akılcılığa karşı topyekûn bir ayaklanmadır. Hedefi, sanat aracılığıyla dünyayı aklın tahakkümünden kurtarmak, dünyanın düzenini kökten değiştirmek ve insanlığın kolektif bilincini uyandırmaktır. Sürrealizmin önemli figürlerinden Georges Bataille’a göre, rasyonalizm ve onu temel alan tüm pratikler dünyayı, evreni bir forma sokarak anlamlandırmaya çalışır.1 Araçsal akıl dünyanın kaotik, formsuz ve düzensiz doğasına matematiksel bir düzen getirir. Nesneleri anlamlarına, işlevlerine, amaçlarına indirgeyerek irrasyonel boyutlarını dışarıda bırakır. Bataille akılcılığın dünyayı biçimlendiren egemenliğine karşı “formsuz” kavramını öne sürer. “Formsuz”un görevi araçsal aklın dayattığı anlamlar sistemini, yerleşik mantığı ve verili gerçekliği tümüyle yıkmak ve alaşağı etmektir.2 Gerçekliği sorgulamak üzere yola çıkan sürrealistler, rasyonel düşüncenin yarattığı formlar sisteminde yarıklar açarak form verilmeye çalışılan dünyanın ötesindeki anlamlarını açığa çıkarmaya ve keşfetmeye çalışırlar.

Bataille’a göre mimarlık da egemen gerçeklik rejimini sürdüren pratiklerden biridir; egemen gerçekliği sadece yansıtmakla kalmaz, onu sürekli olarak üreterek yerleştirir ve dayatır.3 Mimarlık disipliniyle kaotik, düzensiz ve formsuz dünyadaki sonsuz olasılıklar tek bir formda sabitlenerek yaşama düzen getirilir.4 Mimarlık, formsuz yaşama form verir, gündelik yaşamı ve yaşam deneyimini düzenleyerek biçimlendirir. Modernleşmenin akılcı yöndeki gelişmeleriyle birlikte modern mimarlık, mimarlığın form kurucu pratiğini daha da pekiştirir. Modern mimarlık, mekânın akla, mantığa ve faydaya dayanmayan tüm niteliklerini eler ve mekânı modern dünyanın ihtiyaçlarına cevap verecek doğrultuda tanımlar, düzenler, arıtır ve estetize eder. Tzara’nın ifadesiyle modern mimarlık iğdiş edicidir.5 Oysa sürrealist düşüncede mimarlık ve mekân, insanın arzularının, düşlerinin, korkularının, fantezilerinin ve hayal gücünün özgür bırakıldığı yerdir. Mekânda rasyonel düşüncenin açıklamaya yetmediği tekinsiz ve irrasyonel boyutlar vardır. Mekân, akılcılaştırıcı değerlerle bir formda sabitlenemez; çoğuldur, değişkendir, bilinçdışının katılımına açıktır. Sürrealistler bu doğrultuda mekânı kullanım nesnesine indirgeyen akılcı ve faydacı niteliklerini silerler; mekânsal tahayyülleri ve müdahaleleriyle, modern mimarlığın bastırdığı, yok saydığı katmanları açığa çıkararak mekânı form verilmiş sınırlarının ötesine taşırlar.

Sürrealizmin tek mimarı kabul edilen, aynı zamanda sanatçı ve teorisyen olan Frederick Kiesler (1890-1965), mekânın çokboyutlu yapısı üzerine geliştirdiği özgün kuramsal çalışmaları ve üretimleriyle, modern mimarlığın akılcı, formalist ve yararcı niteliklerle biçimlendirdiği mekânın sabit ve katı sınırlarını zayıflatır ve sonsuz potansiyellerini ortaya çıkarır. Kiesler’in yaşamı boyunca peşinde olduğu temel fikir “sonsuz mekân”dır.6 “Uzaydaki Kent”, “Sonsuz Tiyatro”, “Mekân Evi”, “Sonsuz Ev” gibi farklı başlıklar altındaki çalışmalarının tümünün temelinde mekânın sonsuzluğu fikri yatar.

Kiesler, modern dünyanın aşırı rasyonelleşmesi neticesinde insanın çevresinden ve dünyadan kopmasını telafi etmeye, insanı yeniden dünyayla birleştirmeye yönelik sonsuz mekânlar üretir. İnsan ile çevresi arasında sürekli, kesintisiz bir etkileşim modeli oluşturarak, çevreyle ideal bir bütünsellik kurmayı amaçlar. Kiesler’in sonsuz mekâna ilişkin fikirleri üç temel bileşen etrafında şekillenir: “Korealizm” kuramı, “biyoteknik” tasarım yöntemi ve “sürekli yapı” ilkesi. Sonsuz mekân bir formda sabitlenmez, çünkü tek bir forma indirgenemeyecek kadar çoğuldur, sürekli yeniden üretilmeye, geliştirilmeye ve dönüştürülmeye açıktır. Sonsuz mekân fikri Kiesler’in çizimlerinde, kolajlarında, tam ölçekli modellerinde, maketlerinde, mekânsal denemelerinde ortaya çıkar, ancak hiçbir zaman fiziksel olarak inşa edilmez.

….