Birazoku

Bir Ada Arıyorum, Haldun Taner’in deneme, öykü ve oyun kitaplarından seçilmiş etkileyici cümlelerden, çarpıcı saptamalardan oluşan bir güldeste.

Haldun Taner’i henüz keşfetmemiş okuru kitaplarına özendirmek için hazırlanan seçkiye yazdığı önsözde Demet Taner, seçim kriterlerini şöyle açıklıyor: “Haldun Taner gibi çok yönlü birikime sahip bir yazarın kişiliğini, yaşam görüşünü, entelektüel derinliğini, insanlara, topluma ve doğaya olan yaklaşımını, insan haklarına duyduğu saygıyı, demokrasiye olan inancını, yazarlık ahlakına verdiği önemi ve her türlü sansür ile ayrımcılığa karşı tutumunu doğru yansıtabilmesini sağlamaktı.”

Bir ada arıyorum. Sen ben kavgasından uzak. İnce hesaplardan. Bir ada ki ona gelen unutsa adını, mesleğini, bencil ihtiraslarını. Soyunsa kinlerinden, hasetlerinden bir bir. Yeterince yer olduğundan kelli güneşin altında, denizde ve kıyıda, kimsenin gözü olmasa başkasının yerinde. Uzanıp düşünmemek, sadece yaşamak tadı ile yetinip bıraksa kendini kendine. Ayak oyunlarına sapmadan. Dedikodu yapmadan. Bıraksa kendini hafif rüzgâra, deniz minaresi gibi kozmik bir ezeli şarkıyı ta içinde duyarak.

Bir ada arıyorum. Hoyratlıktan uzak. Nankörlükten ve küstahlıklardan. Bir ada ki herkes gülümserdir. Herkes kendisiyle ve âlemle barışık.

Bir ada arıyorum. Rakamlardan uzak mı uzak. Para pul, kâr-zarar konuşmak yasak. Bir ada ki bankeri yok, yüksek faizi yok. Tahvil, senet, karşılıksız bono, sertifika, çifte faiz bilinmez. O adada akıllılar yolunu bulup safdilleri sömürmez. Dar gelirli her fırsatta okkanın altına gitmez.

(Haldun Taner, Çok Güzelsin Gitme Dur, 1983)

İçindekiler
Önsöz • 7
Düzyazılardan Alıntılar • 9
Öykülerden Alıntılar • 71
Tiyatro Eserlerinden Alıntılar • 79
Alıntı Yapılan Kaynaklar • 91

Önsöz

Haldun Taner üzerine bugüne kadar edebiyat ve kültür çevreleri ile akademik alanda birçok değerli çalışma yapıldı. Bu çalışmalardan bir kısmı kitap olarak yayımlandı; bazıları ise Amerika ve Fransa gibi ülkelerdeki üniversitelerde yabancı araştırmacılar tarafından tez olarak hazırlandı. Ayrıca, Taner’in dergi ve gazetelerde yer almış ancak hayatta iken kitaplarına eklenmemiş yazılarının bir kısmı da toplanarak kitap haline getirildi.

Bir süre önce, değerli meslektaşım, akademisyen Halil Tekiner, Haldun Taner’e olan ilgisiyle bana bir öneride bulundu. Taner’in eserlerinden seçilmiş etkileyici cümleleri bir araya getiren bir kitabın, okurlar tarafından ilgiyle karşılanabileceğini belirtti. Beni heyecanlandıran bu öneriyi hemen kabul ettim ve Halil Tekiner’den bu projeye ilişkin hazırlıkları yapmasını rica ettim. Gönderdiği dosyayı inceledikten sonra, Taner’in “deneme” tadındaki düz yazılarını içeren kitaplarını dikkatle gözden geçirdim. Oradan aldığım cümlelerle Tekiner’in seçtiklerini birleştirerek bir kitap dosyası oluşturdum. Ayrı şehirlerde olmamıza rağmen, internet ve telefon aracılığıyla sürekli bilgi alışverişinde bulunduk. Halil Tekiner, çalışmalarımızı ilerletmek için birçok kez İstanbul’a geldi ve birlikte çalıştık. Bu süreçte, karşılıklı olarak eklemeler ve çıkarmalar yaptık. Kitabı hazırlarken üzerinde titizlikle durduğum nokta, seçilen cümlelerin Haldun Taner gibi çok yönlü birikime sahip bir yazarın kişiliğini, yaşam görüşünü, entelektüel derinliğini, insanlara, topluma ve doğaya olan yaklaşımını, insan haklarına duyduğu saygıyı, demokrasiye olan inancını, yazarlık ahlakına verdiği önemi ve her türlü sansür ile ayrımcılığa karşı tutumunu doğru yansıtabilmesini sağlamaktı. Ayrıca, seçilen cümlelerin yazarın ele aldığı konuların bağlamından kopmamasına dikkat ettim. Son olarak, özellikle oyunlarındaki diyalogları dikkate alarak, kavram karışıklığına meydan vermemek için eserleri düz yazılar, öyküler ve oyunlar olmak üzere üç ana başlık altında düzenledik.

Bu kitabın ortaya çıkmasındaki öngörüsü ve değerli katkıları için genç dostum Halil Tekiner’e teşekkür ederim.

Dileğim, bu kitabın Haldun Taner’i henüz tanımayan veya az tanıyan okurlarda onunla ilgili bir merak uyandırması ve onları Taner’in eserlerini okumaya, oyunlarını izlemeye özendirmesidir. Haldun Taner’i iyi tanıyanlar için ise bu kitabın ödülü, onların da beğenilerini kazanabilmek olacaktır.

Demet Taner

Düzyazılardan Alıntılar

1

Âdet olmuş, insanlar minnet borçlu oldukları bazı ölülerinin adlarını unutulmasın, sık sık hatırlansın diye oğullarına, torunlarına verirler. Yurda, topluma hizmeti geçenlerin adları ise aynı maksatla alanlara, sokaklara, statlara, tesislere verilir. Ama bunlar bir daha geri alınmaz. Her iktidarın meşrebine göre değiştirilmez. Milletin yerleşmiş saygı ve minnet duygusu, küçük siyasi hesaplar peşindeki bir belediye meclisinin şıpınişi [özensiz] kararı ile alabora edilemez.

Koyma Akıl, Oyma Akıl (Su Yüzüne Çıkan Alerjiler)

2

Ağaç sevenden kolay kolay kötü insan çıkmaz. Gaddar insan çıkmaz. Ormanı baltalayan, fidanları kurutan, ağaç devirip apartmanlar dikenler sade bindikleri dalı kesme çelişkisi içinde değildirler. Kenti, çevreyi ciğerlerinden yoksun bırakmak isteyen tehlikeli toplum ve yarın katilleridir. Önlenmeleri gerekir.

Çok Güzelsin Gitme Dur (Bindiği Dalı Kesmek)

3

Ahlak dersi ne kadar önemli ise, zihin ahlakı olan matematik ondan da önemlidir. Gelecek kuşakları bugünkülerin sorumsuz dağınıklığından, çelişkilerinden, demagojisinden, kendilerine ve topluma karşı saygısızlığından ancak böyle bir disiplin kurtarabilir.

Çok Güzelsin Gitme Dur (En Büyük Eksiğimiz)

4

Ahlak her şeyi çözümlemez malum. Ama bu denli ahlaksızlık ve umursamazlık bizi ancak daha beter günlere götürür. Götürmekte de.

Çok Güzelsin Gitme Dur (Kirli Yerler Daha Kolay Pisletilir)

5

Alçakgönüllülük kolay iş değildir. Bence bilgeliğe yakın bir erdemdir. Başarı doygunluğuna varan insanın çevresindekilere bu mutluluğunu yaymak, bu mutluluğunu çevresi ile paylaşmak istemesi, onu çevresindekilerden ayıran üstünlükleri unutup – unutturma çabası da sayılır bir bakıma – her hali ile insancıl, sevecen, efendice bir tavırdır. Bunun tam tersi olan “kendini beğenmişlik”, “dediğim dedikçilik”, yenilgilerle, başarısızlıklarla oranlı olarak daha da büyüyen bir kusurdur. Bir onur yenilgisinin öfkesini bizden çıkarmak gibi bir şeydir.

Çok Güzelsin Gitme Dur (Ruh Doktorlarının Önerisi)

6

Aldık elimize kalemi yazdık durduk, yaz kış demedik, gece gündüz demedik, gözlemledik yazdık. Sevdik yazdık, kızdık yazdık, umutlandık yazdık, umutsuzlaştık yazdık, sevindik yazdık, üzüldük yazdık. Yazarlığın insanı tüm varlığı, tüm zamanı, tüm bilinci, tüm bilinçaltısı ile, gecesi gündüzü, gerçeği ve düşü ile emen ne doymak bilmez, ne kaprisli, kendinden başka sevgili çekemez, ne kıskanç bir meslek olduğunu bile bile yazdık. Ama yine aynı yazarlığın, dağınık düşünceleri kâğıda dökerken bizi nasıl birden arılığa, yalınlığa, bir kelime ile düşünceye egemen olmaya götüren bilge bir dost olduğunu da görüp sevinip yazdık. Yalnızlığımızda, umutsuzluğumuzda bizi yok olmaktan kurtaran bir can simidi gibi ona sarılıp yazdık. Uyurken uyanıp yazdık, hasta ve ateşli iken başımızda buz kesesi yazdık, kâğıt bulamadık bazen kâğıt peçeteye yazdık, gömlek manşetine yazdık, yatak çarşafına yazdık. Dünyada neler yitirme, en yakınlarımızı kırıp geçirme, ne nimetleri kaçırma pahasına yazdık. (…) Uyarmak için yazdık, öğretmek için yazdık, anlatmak için yazdık, güldürmek için yazdık, yüreklendirmek için yazdık. Bir gediği doldurduğumuz kuruntusu ile, bizden önce söylenmeyeni yakalamak hevesiyle yazdık. İnsan gerçeğini yakaladığımız bir yanı ile, Türkiye gerçeğini ayrı bir açıdan verdiğimiz umuduyla yazdık. Yararlı olmak duygusuyla yazdık. Yazıyoruz da. Yazacağız da. Ölüm bir gün elimizi tutuncaya kadar.

Ölürse Ten Ölür, Canlar Ölesi Değil (Yazar mısın Durma Yaz)

7

Ama asıl dostumuz, sır yoldaşımız, arkadaşımız anamızdır. Tek sığınağımız, son umudumuz odur. Dara gelince “Anneciğim” deyişimiz büyük yaşımıza dek sürer gider.

Çok Güzelsin Gitme Dur (Analara Övgü)

8

Anı yazmak bence yaşamı ciddiye almak. Anı yazmanın tersi nedir diye sorsalar bana, intihar etmektir derdim. Anı yazan yaşamı önemser, canına kıyan hiçimser.

Tek İnsanın Değeri (İntihar Çeşitleri Üzerine)

9

Anılara dalıp duygulanmak için anıları olmak gerek. Çoğunun bu karmaşa içinde anısı bile yok.

Ölürse Ten Ölür, Canlar Ölesi Değil (Çiçek Pasajı)

10

Aramızda dürüst insanlar, namuslu vatandaşlar herhalde hayli azalmış olmalı ki, herhangi bir toplumda en olağan bir insanlık, vatandaşlık borcu sayılan şeyleri olağanüstü bir büyüklük ve kahramanlık örneği sayar olmaya başladık.

Önce İnsan (Vatandaşa Sahip Çıkmak)

11

Artık görünmekten çok, olduklarına bel bağlıyor Avrupalı insanlar. Kafalarına, bilgilerine, toplumdaki işlevlerine, kültürlerine… Dış görünüşün aldatıcı maskesini çıkarıp atmışlar. Oldukları gibi görünmeyi yeğliyorlar. Kendilerine güvendiklerinden.

Berlin Mektupları (Kılık Kıyafet Üzerine)

12

“Aşk olmayınca meşk olmaz” misali, iş heyecanı, işin gerektirdiği coşku olmadan çalışılamayacağını düşündüğümüzden işimize sevgimizi hep tavında tutmaya özen gösterdik. Her sabah masamıza yeni bir şehvetle geçtik. Ne yapabildikse bu coşku ile yaptık.

Çok Güzelsin Gitme Dur (İşini Seven Kaldı mı?)

13

Atalarımızın çok güzel bir sözü vardır. Aklı ikiye ayırırlar: Koyma akıl, oyma akıl. “Koyma akıl ancak kapıya kadar sürer. Oyma akıl ise bütün hayata siner” derler. Koyma akıl bizim eski okulların marifet sandığı hazır bilgi istifçiliğini ve ezberciliği; oyma akıl ise, iyi işleyen beyinleri tutarlı ve kıvrak yapan, uyanık tutan matematik disiplinini simgeliyor.

Koyma Akıl, Oyma Akıl (Koyma Akıl, Oyma Akıl)

14

Atatürk, bilmek için öğrenmiş olmaya ihtiyacı olmayan dâhiler soyundandı. Bildiğini bilen, bilmediğini de şıp diye sezen bambaşka bir insandı. Milletinin bunca talihsizlikleri içindeki tek büyük talihi de işte yüzyılda bir yetişen böyle bir dâhinin nasılsa aramızdan çıkıverişi ve bizi hep bilime, hep gerçeğe, hep uygarlığa yönelik bir pusulayla bataktan kurtarması, sonra da ayak uydurmakta güçlük çektiğimiz bir devrimler serisi ile birdenbire “muasır [çağdaş] medeniyet”in yakınına getirir gibi olması idi. O çapta dâhilerin nesli tüm dünyada artık tükendi. Bizi bundan sonra mucizeler değil, sağduyu ve sağlam bilgi kurtarır. Sağduyunun, uzmanlığın, bilimin, uygarlık ve çağdaşlık verilerinin uyarılarına kulaklarımızı açalım.

Çok Güzelsin Gitme Dur (Devlet ve Kültür)

15

Aya, uzaya bile yol açtık, köprü kurduk da aramızda içten, sıcak, insanca bir diyalog kuramaz olduk.

Hak Dostum Diye Başlayalım Söze (Köprümüz)

….